1e etappe

1. De drie vrouwenbeelden op het Raadhuis symboliseren de vroegere taken van de gemeente. Het beeld rechts is Vrouwe Prudentia. Zij staat voor bescherming tegen vijandelijkheden. Hoeveel kanonnen kunt u nog vinden vóór het Raadhuis?
   ANTW: 2
2. Het harnas in het wapen is goudgeel. Hopelijk gaat u de vlag van Middelharnis nog tegenkomen, want welke kleur heeft het harnas in de vlag van Middelharnis?
   ANTW: Blauw
3. Huizen hebben vaak een naam of vermelden wie er woont. Wat heeft bewoner Gijs?
   ANTW: Vier poten en een staart
4. Vóór de zijgeveldeur liggen grote tegels. Waaraan kunt u herkennen dat zij de altaarstenen van de voormalige rooms-katholieke kerk zijn?
   ANTW: De kleine kruistekens in de hoeken
5. Het gedenkteken ter nagedachtenis aan predikant Lucas Slotenmaker is geschonken door zijn vrienden en de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Deze maatschappij legde zich toe op de ontwikkeling van het volk. Daarmee werd de maatschappij de grondlegger van de Nutsspaarbank en de Volksuniversiteit. Wanneer overleed Lucas Slotenmaker?
   ANTW: 1821
6. De oorlog in Nederlands-Indië is geen gemakkelijk onderwerp in de Nederlandse geschiedenis. Middelharnis telde vijf slachtoffers. Waar treft u het Nederlandse-Indië monument in Middelharnis aan?
   ANTW: Bij het Raadhuis
7. Op welk huisnummer bevond zich het voormalig kantoor van de Rijkspolitie?
   ANTW: 36
8. Dit is de weg naar het voormalige tramstation. Vroeger reed er een tram over het eiland. Een treinverbinding is er nooit gekomen. Welk treinstation is qua afstand het meest dichtbij?
   ANTW: Station Bergen op Zoom
9. Hobbema kwam niet uit Middelharnis. Een andere schilder, die internationale furore maakte met zijn stillevens van bloemen en fruit, kwam wel uit Middelharnis. Wie was dit?
   ANTW: Jan van Os
10. Waarom ligt er in Middelharnis een weg die vernoemd is naar een stadje dat hiervandaan 2 uur rijden is?
    ANTW: Na de Ramp van 1953 bood Doetinchem hulpgoederen en ving het leerlingen van de nabijgelegen Rijks Hoogere Burgerschool op
11. Ontdek bij de ingang hoe lang over de verbouw van de HBS gedaan is.
    ANTW: 1 jaar
12. De Koninkrijkszaal van Jehova’s Getuigen wordt ook wel het Badhuis genoemd. Waarom?
    ANTW: Vroeger kon je hier douchen (voormalig badhuis)
13. Aan het einde loopt u langs Mondzorg Dogterom, een achternaam typisch voor het eiland. Net als Vroegindeweij, Maliepaard, Peeman en Lodder. Stamboomonderzoek laat zien dat Groenendijk het meest voorkomt, gevolgd door:
    ANTW: Kievit
14. Links ziet u het gemeentehuis van Goeree-Overflakkee. Elke nieuwe eilandbewoner schrijft zich hier in bij de burgerlijke stand. Welk dorp op het eiland is per 2020 (ook maar net) het grootst qua inwoneraantal?
    ANTW: Middelharnis
15. Het tramstation stond vroeger op de plek van het huidige gemeentehuis. Hier op het pleintje stond de remise. De rails en dakspanten op het pleintje herinneren daar nog aan. Wie reisden er met de zomerdienstregeling van 1955 met de tram mee?
    ANTW: Vijf kuikens
16. Veel straatnamen op het eiland verwijzen naar leden van het koninklijk huis. Bij de Ramp in 1953 bezocht Koningin Juliana onmiddellijk het eiland. Dat maakte haar geliefd bij de bevolking. Zij liep bij haar bezoek eerst door het water. Toen dat te zwaar werd, moest zij toch in een bootje plaatsnemen. Welke uitspraak maakte Koningin Juliana nog geliefder?
    ANTW: “Laat mij maar lopen door het water. Gebruik de reddingsboot voor wie hem nodig heeft.”
17. Geestelijken als Luther en Calvijn zijn namen verbonden aan de Reformatie, een beweging die in de 16e eeuw tot het ontstaan van protestantse kerken leidde. De term gereformeerd protestantisme is in dit verband afgeleid van de naam van deze beweging. Deze verzamelterm geldt voor alle protestantse kerken. Zij moet niet verward worden met de verschillende kerkstromingen binnen het protestantisme die zich ook gereformeerd noemen. Zo is de kerk op de Hoflaan:
    ANTW: De Christelijke Gereformeerde Kerk
18. Deze begraafplaats was er voor omgekomen soldaten, de joodse en de lokale bevolking. Door het toegangshek ziet u links een monument. Dit herinnert aan:
    ANTW: Weggevoerde joodse ingezetenen
19. Hobbema beoefende de schilderkunst. Architectuur is de kunst en wetenschap van de gebouwde omgeving. Welk huis is in de Architectuurgids opgenomen?
    ANTW: Hobbemastraat 2
20. Schuren en huizen hebben vaak een opstaand sierlijk verbindingsstuk tussen twee daklijsten. Wat is de naam van zo’n verbindingsstuk?
    ANTW: Makelaar
21. Op het oorlogsmonument (Louis Bouwmeesterplein) staan drie wapenschilden. Het wapen links symboliseert Nederland tijdens de oorlogsjaren: de Nederlandse leeuw was zijn wapens en kroon ontnomen. Maar wat brak er bij de bevrijding?
    ANTW: De branding
22. Op nr. 44 zat vroeger de Energiemaatschappij Goeree-Overflakkee (EMGO), later opgegaan in het grote Eneco. Ten tijde van haar 50-jarig jubileum:
    ANTW: viel de stroom uit door een storing
    CORRECTIE: de vraag moest zijn: Ten tijde van haar 25-jarig jubileum:
    Onze excuses voor deze vergissing.
23. De rooms-katholieke bevolking heeft jarenlang moeten uitwijken naar een schuilkerk in Sommelsdijk. Nadien heeft men een nieuw onderkomen gevonden aan de Langeweg in Middelharnis. Uit welk jaartal stamt de naastgelegen pastorie?
    ANTW: 1906
24. De dorpsrivaliteit werd vroeger ook gevoed door de populariteit van de Menheerser mannen bij de Sommerdiekse vrouwen. Waarom waren de mannen uit Middelharnis zo in trek?
    ANTW: “Klopt, un visser was veul rieker dan un landarbeier”, aldus de Menheersenaar
25. In de tweede helft van de 20e eeuw waren er plannen om Middelharnis en Sommelsdijk samen te voegen om als voorstad van Rotterdam te dienen. Wat zou de naam van deze nieuw te vormen stad zijn geworden?
    ANTW: Grevelingenstad
    (Met hele goede ogen is de naam Grevelingenstad ook in de afbeelding te zien.)
26. Tegenover Oost West Wonen staat aan de Sommelsdijkse kant van de weg een groot gebouw. Hier werden vroeger kinderen zonder ouders opgevangen, want het was het weeshuis van Sommelsdijk. Aan de Middelharnis-zijde stond vroeger op de plek van Oost West Wonen ook een groot gebouw. Wie werden daar opgevangen?
    ANTW: Ook kinderen zonder ouders (het gereformeerde weeshuis van Dirk Bos)
27. Vroeger deden de bewoners hier hun was niet graag buiten hangen vanwege de roetdeeltjes van de voormalige gasfabriek. Die stond waar nu de HEMA is gevestigd. Tegenwoordig doet men in deze straat niet aan de rechterkant parkeren. Hoe vaak wordt u aan het einde van de straat gevraagd daar niet te parkeren?
    ANTW: 6 keer
28. Christiaan de Vries gaf zijn bezittingen aan de gemeente. Later is hiervan het lokale recreatiecentrum De Staver gebouwd. Hoeveel cirkels heeft de gemeente als dank aan het wegdek van de Christiaan de Vrieslaan teruggegeven?
    ANTW: 9
29. De Lijnbaanstraat grenst aan de vroegere lijnbaan op het Beneden Zandpad. Wat is een lijnbaan?
    ANTW: De baan waarop lijnen gedraaid werden tot touw
30. Links in de passage bevindt zich Bakkerij Bienefelt waar de dorpsbewoners hun Flakkeese kruukplaetjes kopen. De koekjes werden traditioneel op de “plaet” bovenop de kachel gebakken. Kruuk betekent kruid. Een soortgelijk koekje is:
    ANTW: de Vlaardinger ijzerkoek
31. Waarom heet deze trap de Sjoeltrap? (Boven vindt u als aanwijzing een plaquette van zwart marmer, maar de puzzeltocht gaat beneden verder.)
    ANTW: De trap naar de voormalige synagoge met school
32. Vanaf beneden ziet u op de dijk juwelier Keuvelaar. Deze juwelier vertelt belangstellenden graag over mooie sieraden. De taalkundige betekenis van een keuvelaar is daarentegen iemand die net iets te veel over iets babbelt. Hoe verklaart u dit?
    ANTW: Keuvelen betekent herkauwen, dus veel kaakbewegingen zoals een veelprater die maakt
33. Het gebouw met het plein ervoor is het Diekhuus: vroeger een school, nu een cultureel centrum voor o.a. theater- en filmvoorstellingen. Hoeveel boomstammen telt u op het plein (boompjes in de bakken en aan de straat niet meegerekend)?
    ANTW: 8
34. De cafébezoeker op zaterdag moet hier hetzelfde jaartal als de kerkganger op zondag hebben gezien. Welk jaartal kunt u vanaf het parkeerterrein ontdekken?
    ANTW: 1789
35. Op de wegen achter de Voorstraat bevinden zich de achterwegen. Daar staan veelal schuren en koetshuizen behorend bij de huizen op de Voorstraat. ’t Koetshuis is hier:
    ANTW Het Klein Handelsgebouw

2e etappe

36. De drie vrouwenbeelden op het Raadhuis symboliseren de vroegere taken van de gemeente. Het beeld links is Vrouwe Justitia. Zij staat voor de rechtspraak. Meestal draagt zij een blinddoek om de onpartijdigheid van de rechter te benadrukken, maar soms draagt zij zoals hier geen blinddoek. De uitleg daarvan is:
    ANTW: een rechter is niet blind voor gerechtigdheid
37. Waarom zitten er tralies voor de ramen op de begane grond?
    ANTW: Om boeven binnen te houden
38. De kerk is in 1904 en in 1948 afgebrand. Verder had de kerktoren vroeger een spits. Hoezo nu niet meer?
    ANTW: Napoleon wilde een seintoestel op de toren
39. Wat heeft de voormalige brandweer voor u op straat achtergelaten?
    ANTW: Een helm 
40. Tuinen van voorname huizen werden (en worden nog steeds) voorzien van smeedijzeren hekken versierd met bijvoorbeeld punten, lelies of pijnappels. Hoeveel pijnappels telt u in deze straat?
    ANTW: 18
41. Boerderijen waren vroeger vaak in het dorp gevestigd in plaats van daarbuiten, zoals ook de boerderij aan de rechterzijde van deze achterweg. Welk dier kon men daar vroeger waarschijnlijk horen?
    ANTW: Geit
42. Hier stond vroeger een molen. Ontdek wat deze molen maalde.
    ANTW: Gort
43. Hoeveel Stolpersteine telt u vanaf de Molenaarstrap tot Bakkerij Van Helden?
    ANTW: 10
44. Bij Bakkerij Van Helden kopen de dorpsbewoners lokale specialiteiten, zoals kruukplaetjes, GO-koekjes en gevulde kruidcake. Hoe heet deze cake?
    ANTW: Diekslof
45. Het open landschap hier ligt er nu vredig bij. Vroeger was dat anders want:
    ANTW: daar lag het galgenveld
46. Hier staan pakhuizen “bij de vleet”, veel dus. Waar komt deze uitdrukking vandaan?
    ANTW: Vleet = groot net om veel vissen mee te vangen
47. Zoek het voormalige Meijer-theater. Wat deed Meijer daar?
    ANTW: De eerste steen leggen
48. Door de ontbrekende punt in de hoek konden karren de bocht maken zonder schade te maken. Wat is de betekenis van de Flakkeese uitdrukking: gien hoekje de punt af?
    ANTW: Niets mis mee
49. Zoek even verderop bij de broers (voorzijde) naar de naam van het boek dat zij schreven.
    ANTW: Verdrinkend land
50. Even verderop staat het standbeeld van het kofjekokertje. Een kofjekokertje was ook de prikkenbijter aan boord. Vanwaar de naam prikkenbijter?
    ANTW: Hij beet met zijn tanden het visaas dood
    VRAGEN 51 en 52: ZIE ADDENDUM
51. Na het standbeeld loopt u langs een aantal horecazaken. Daar kunt u terecht voor een hapje en een drankje. In de 18e eeuw vingen de vissers van Middelharnis in de wintermaanden vooral kabeljauw, in de zomermaanden veelal tarbot. Kabeljauw werd verkocht aan de Brabanders, tarbot aan de Engelsen. Beide vissen misstaan niet op een menukaart. Welke van onderstaande afbeeldingen is géén kabeljauw of tarbot?
    ANTW: foto 1
52. Vroeger kregen kinderen vaak een lepel levertraan om een vitaminetekort te voorkomen. Het is een wijdverbreid misverstand dat levertraan afkomstig is van de walvis. Het is meestal afkomstig van de lever van de kabeljauw en van een andere vis die ook veel door de vissers van Middelharnis werd gevangen. U vindt deze vissoort als volgt (de titel van het gedicht niet meegerekend, de “ij” geldt als 1 letter):
    ANTW: Schelvis
53. De Menheerser Werf heeft vele schepen zien komen en gaan. Hoeveel schepen onder “geloof, hoop en liefde” telt u op de muur van de Menheerser Werf?
    ANTW: 32
54. Wanneer wij iets sneu vinden, bedoelen wij dat iets jammer is. Wat is ook (een) sneu in de beugvisserij?
    ANTW: het dwarslijntje
55. De schippers van Middelharnis hebben eind 18e eeuw onder Deense vlag gevaren. Waarom?
    ANTW:”Napoleon eiste Hollandse schepen op voor zijn oorlog tegen Engeland
56. Hier is Zuidwester de naam van een zorginstelling. Maar op welke afbeelding ziet u een zuidwester?
    ANTW: foto 3
57. Wie mag men niet voederen bij de kinderboerderij?
    ANTW: Nijntje
58. U ziet op de bebording drie straatnamen die naar een water zijn vernoemd. Slechts een van deze wateren grenst aan Goeree-Overflakkee. Welke?
    ANTW: Krammer
59. U passeert op enig moment een coupure. Dat is:
    ANTW: De dijkdoorgang
60. De nieuwbouw (rechts) staat in de Spuipolder. Dit was vroeger een spui. Door water uit het spui af te voeren werd verzanding van de haven tegengegaan waardoor deze op diepte bleef. Bij het donkergroene kastje (links) kunt u vaak water horen stromen. Dit is:
    ANTW: Rioolwater
61. Als u uw auto hier in de buurt wilde laten repareren, welk telefoonnummer moest u vroeger dan bellen?
    ANTW: 2920
62. Vandaag de dag is het in deze straat gelukkig goed toeven voor mens en dier. Sommige bewoners aan de rechterzijde hebben zelfs dieren op hun gevel gehangen of afgebeeld. Hoeveel telt u er tot nr. 40?
    ANTW: 9 (1 libelle, 1 vogel, 3 vlinders, 2 honden, 2 dolfijnen)
63. Een gors is buitendijks aangeslibd land dat bij gewone vloed niet meer onderloopt. Wat is dat ook?
    ANTW: Een schor
64. Waar nu de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt staat, bevond zich vroeger de noodslacht. Vlees van de noodslacht werd in de straten omgeroepen omdat het meteen verkocht moest worden. Waarom en voor wie was dit het vlees populair?
    ANTW: Het was goedkoop en daarom voor armere mensen aantrekkelijk
65. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt splitsten zich in 1944 van de Gereformeerde Kerken in Nederland af vanwege het bindend verklaren van bepaalde uitspraken van de synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Daarna werden zij ook wel genoemd:
    ANTW: Artikel 31-gemeenten
66. De nieuwbouw links wordt in de volksmond het Prikgat genoemd. Waarom?
    ANTW: Vroeger zat daar een kwekerij voor prikjes (aasvisjes)
67. De volgende afbeeldingen kunt u terugvinden op de Oostdijk. Welke hiervan is een klinket?
    ANTW: Foto 2
68. Links ziet u in de verte de kerktoren, zodat u weet hoe laat het nu is. Hoe wist men vroeger dat het tijd was om op te staan en aan het werk te gaan?
    ANTW: De porder klopte ’s ochtends op het raam of de deur
69. De volgende personen zijn allen geboren of Flakkee. Wiens geboortehuis staat op nr. 43?
    ANTW: Acteur Louis Bouwmeester
70. Het gebouwtje met de schoorsteen (beneden) is nu een woonhuis maar het was vroeger een:
    ANTW: Gemaal
71. Een druiventros verraadt dat op de Voorstraat een wijnhandelaar woonde. Op welk huisnummer?
    ANTW: 36
72. In de panden tussen de nummers 17 en 25 was vroeger een restaurant met de naam De Hooge Heerlijkheid gevestigd. Waarom juist deze naam in Middelharnis?
    ANTW: Middelharnis was een hoge heerlijkheid: een gebied met bijzondere rechten, zoals het recht om iemand ter dood te veroordelen
73. Welke achternaam had de familie die vroeger in een van de panden van het voormalige restaurant heeft gewoond?
    ANTW: Trommel (in de gevelsteen van een van de panden is een trommel afgebeeld)