Puzzeltocht

U vindt hier de antwoorden op 8 puzzeltochten:

Autopuzzeltocht Route West

Autopuzzeltocht Route Oost

1. Aan de rechterzijde staan zes kleine huisjes van weldoener Jacob Bane. Wat zijn dit?
   ANTW: Armenhuisjes
2. U passeerde eerder de rooms-katholieke kerk. Deze ligt op de grens van Sommelsdijk en Middelharnis. Waarom ligt deze in Middelharnis?
   ANTW: Sommelsdijk wilde geen rooms-katholieke kerk
3. Op het oorlogsmonument staan drie wapens. Links het wapen van Nederland in oorlog en rechts Nederland in vrede. Waarin verschillen de wapens?
   ANTW: Kroon, zwaard en pijlen
4. Louis Bouwmeester is geboren in Middelharnis. Naar hem is de Louis d’Or prijs vernoemd. Dit is een jaarlijkse prijs:
   ANTW: Voor de beste toneelspeler
5. Een kofjekokertje was het jongste bemanningslid van een vissersschip. Elk vissersdorp had zijn eigen breipatroon voor een visserstrui. Waarom?
   ANTW: Herkenning bij verdrinking
6. Waarom droegen vissers gouden oorbellen?
   ANTW: Dit was de begrafenisverzekering
7. Het landschap van Goeree-Overflakkee wordt gekenmerkt door grote akkervelden. De vruchtbare kleigrond is zeer geschikt voor diverse gewassen, waaronder graan. Van het graanmeel maken de mensen van dit eiland bijvoorbeeld kruukplaetjes (koekjes). Welke drank met de smaak van kruukplaetjes is te koop in het Streekmuseum waar de puzzeltocht begon?
   ANTW: Kruukplaetjesthee
8. Soms is ook te ruiken wat op de akkers verbouwd wordt. Welk gewas op Goeree-Overflakkee ruikt het minst?
   ANTW: Tulpen
9. Zoek de voormalige Polderkamer aan de Haven. De persoon die de eerste steen heeft gelegd was:
   ANTW: Oud-dijkgraaf
10. Op de volgende kruising staat een standbeeld gemaakt door de lokaal bekende schoenmaker Mel Dale. In welke richting wijst het jongetje?
    ANTW: Zuid
11. Aan de overzijde van het water ligt een eiland. Dit heet:
    ANTW: Tiengemeten
12. Aan de buitenzijde van de dijk ligt nieuw land. Zo’n landaanwas is een:
    ANTW: Gors
13. In 1944 en in 1953 stond dit gebied onder water. Waarom óók in 1944?
    ANTW: Ter voorkoming van een invasie van de geallieerden
14. Wanneer er zout water de polders instroomde, werden de akkers onvruchtbaar. Hoe kreeg men de akkers weer vruchtbaar? Door het strooien van:
    ANTW: Gips
15. Wat is de functie van een watertoren?
    ANTW: Behoud van druk op het waterleidingnet
16. In Zuidzijde passeerde u houten woningen die Zweden schonk aan het eiland na de Ramp van 1953. Welke landen schonken ook woningen aan het eiland?
    ANTW: Finland en Oostenrijk
17. U reed zojuist door een dijkdoorgang die afsluitbaar is bij hoogwater van het Haringvliet. Hoe heet zo’n doorgang in de dijk:
    ANTW: Een coupure
18. Voorbij de kerk staat links op het grasveldje een standbeeld van stripfiguur Olivier B. Bommel. Wie heeft bijgedragen aan de totstandkoming van dit beeld?
    ANTW: Genootschap Heren Van Stand
19. U reed zojuist langs straatnamen vernoemd naar leden van de Koninklijke Familie. Dat komt u in de meeste dorpen op Goeree-Overflakkee tegen. Het is namelijk een koningsgezind eiland. Hebben Koning Willem Alexander en Koningin Maxima op Goeree-Overflakkee een tweede huis?
    ANTW: Nee, maar Goeree-Overflakkee is zo mooi, het had gekund
20. De Ouwe Stee is een museumboerderij. Hoeveel witte puntjes heeft het hek?
    ANTW: 52
21. Het fort van Ooltgensplaat had een duiventil. Waarom?
    ANTW: De vijand verdacht een onschuldige duif niet als geheime boodschapper
22. Bij de haven op de Kaai staat een klein oud weeghuisje met aan de havenzijde een tegeltableau (hiervoor moet u de auto uit). Hoeveel mensen staan er op de grote afbeelding met de kerk?
    ANTW: 7
23. Hoeveel leeuwen zijn afgebeeld op de voorzijde van het 17e eeuwse raadhuis?
    ANTW: 4
24. Rondom Ooltgensplaat staan weinig historische boerderijen. Er zijn er maar liefst 17 afgebroken. Waarom?
    ANTW: De Duitsers wilden een beter schootsveld en wilden een schuilplaats voor de geallieerden voorkomen
25. Op Goeree-Overflakkee staan niet veel oude bomen. Hoe komt dat?
    ANTW: Tijdens de Ramp in 1953 zijn alle bomen doodgegaan door het zoute water
26. Hoe heet het water bij Sluishaven?
    ANTW: Het Volkerak
27. U verlaat Sluishaven, de vroegere verbinding met de overkant. Hoe noemen eilandbewoners mensen van buiten het eiland?
    ANTW: Overlanders
28. Een grote boerderij wordt in deze regio een stee genoemd. Kleine boerderijen zoals in de Langstraat worden ook wel genoemd:
    ANTW: Spulletjes
29. Wat hangt er aan de voorgevel van de kerk?
    ANTW: Klok
30. Rechts van de oprit richting de kerk staat een Mariabeeld. Wat vragen de mensen van Achthuizen aan Maria?
    ANTW: Welvaart en tevredenheid voor het eiland
31. Waardoor werd de kerk vergroot?
    ANTW: Godsdienstzin en offervaardigheid
32. Wat is de carnavalsnaam van dit overwegend katholieke dorp?
    ANTW: Juundurp
33. Wat is de bijnaam van de inwoners van Achthuizen?
    ANTW: Pannelikkers
34. De boerderij heeft in de ruit van de achterdeur een gaatje. Dit is ontstaan door:
    ANTW: Een aanvaring met een roeiboot tijdens de Ramp in 1953
35. De geknikte betonnen palen staan verspreid over het gehele eiland en dienden om de landing van geallieerden te voorkomen. Hoe heten deze palen?
    ANTW: Sperpalen
36. De Bonte Hond is een:
    ANTW: Spulletje
37. Er is Nederlandse stad met een gemeentewapen waarvan moeilijk een vlag te maken was. Om van het wapen toch een vlag te maken, is per ongeluk de vlag van Oude-Tonge gekopieerd (groen-wit-groen). Om welke stad gaat het?
    ANTW: Rotterdam
38. Aan de rechterzijde ligt het Spui. Achter dit water ligt de dijk met het massagraf. Welke functie had een spui?
    ANTW: Om de haven op diepte te houden
39. De grote witte boerderij links is een voormalige meestoof. Wat produceert een meestoof?
    ANTW: Rode kleurstof uit meekrapwortel (voor rode zakdoek)
40. De volgende bekende Nederlanders komen van het Flakkeese deel van het eiland. Wie komt er uit Nieuwe-Tonge?
    ANTW: Scheepsmagnaat Cornelis Verolme
41. U rijdt langs zwarte boerenschuren, waarvan er vele op het eiland zijn. Wat maakt de schuren zwart?
    ANTW: Teer
42. De bijnaam van Nieuwe-Tongenaren is:
    ANTW: Blauwkousen
43. Op het schilderij heeft de toren nog een spits. Waarom beroofde de Franse bezetter in 1812 de kerk van haar torenspits?
    ANTW: Om een seintoestel te plaatsen
44. Links ligt Sommelsdijk (vroeger Zeeuws) en rechts ligt Middelharnis (Hollands). Napoleon ruilde het Zeeuwse Sommelsdijk voor Hollandse grond. Waarom was dit een slechte deal voor de Zeeuwen?
    ANTW: De Hollandse grond betrof het verdronken stadje Bommenede
45. Voor de beddenspeciaalzaak staat op de dijk een oude stenen paal. Dit is een voormalige:
    ANTW: Grenspaal Holland-Zeeland

Wandelpuzzeltocht Middelharnis

1e etappe

1. De drie vrouwenbeelden op het Raadhuis symboliseren de vroegere taken van de gemeente. Het beeld rechts is Vrouwe Prudentia. Zij staat voor bescherming tegen vijandelijkheden. Hoeveel kanonnen kunt u nog vinden vóór het Raadhuis?
   ANTW: 2
2. Het harnas in het wapen is goudgeel. Hopelijk gaat u de vlag van Middelharnis nog tegenkomen, want welke kleur heeft het harnas in de vlag van Middelharnis?
   ANTW: Blauw
3. Huizen hebben vaak een naam of vermelden wie er woont. Wat heeft bewoner Gijs?
   ANTW: Vier poten en een staart
4. Vóór de zijgeveldeur liggen grote tegels. Waaraan kunt u herkennen dat zij de altaarstenen van de voormalige rooms-katholieke kerk zijn?
   ANTW: De kleine kruistekens in de hoeken
5. Het gedenkteken ter nagedachtenis aan predikant Lucas Slotenmaker is geschonken door zijn vrienden en de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Deze maatschappij legde zich toe op de ontwikkeling van het volk. Daarmee werd de maatschappij de grondlegger van de Nutsspaarbank en de Volksuniversiteit. Wanneer overleed Lucas Slotenmaker?
   ANTW: 1821
6. De oorlog in Nederlands-Indië is geen gemakkelijk onderwerp in de Nederlandse geschiedenis. Middelharnis telde vijf slachtoffers. Waar treft u het Nederlandse-Indië monument in Middelharnis aan?
   ANTW: Bij het Raadhuis
7. Op welk huisnummer bevond zich het voormalig kantoor van de Rijkspolitie?
   ANTW: 36
8. Dit is de weg naar het voormalige tramstation. Vroeger reed er een tram over het eiland. Een treinverbinding is er nooit gekomen. Welk treinstation is qua afstand het meest dichtbij?
   ANTW: Station Bergen op Zoom
9. Hobbema kwam niet uit Middelharnis. Een andere schilder, die internationale furore maakte met zijn stillevens van bloemen en fruit, kwam wel uit Middelharnis. Wie was dit?
   ANTW: Jan van Os
10. Waarom ligt er in Middelharnis een weg die vernoemd is naar een stadje dat hiervandaan 2 uur rijden is?
    ANTW: Na de Ramp van 1953 bood Doetinchem hulpgoederen en ving het leerlingen van de nabijgelegen Rijks Hoogere Burgerschool op
11. Ontdek bij de ingang hoe lang over de verbouw van de HBS gedaan is.
    ANTW: 1 jaar
12. De Koninkrijkszaal van Jehova’s Getuigen wordt ook wel het Badhuis genoemd. Waarom?
    ANTW: Vroeger kon je hier douchen (voormalig badhuis)
13. Aan het einde loopt u langs Mondzorg Dogterom, een achternaam typisch voor het eiland. Net als Vroegindeweij, Maliepaard, Peeman en Lodder. Stamboomonderzoek laat zien dat Groenendijk het meest voorkomt, gevolgd door:
    ANTW: Kievit
14. Links ziet u het gemeentehuis van Goeree-Overflakkee. Elke nieuwe eilandbewoner schrijft zich hier in bij de burgerlijke stand. Welk dorp op het eiland is per 2020 (ook maar net) het grootst qua inwoneraantal?
    ANTW: Middelharnis
15. Het tramstation stond vroeger op de plek van het huidige gemeentehuis. Hier op het pleintje stond de remise. De rails en dakspanten op het pleintje herinneren daar nog aan. Wie reisden er met de zomerdienstregeling van 1955 met de tram mee?
    ANTW: Vijf kuikens
16. Veel straatnamen op het eiland verwijzen naar leden van het koninklijk huis. Bij de Ramp in 1953 bezocht Koningin Juliana onmiddellijk het eiland. Dat maakte haar geliefd bij de bevolking. Zij liep bij haar bezoek eerst door het water. Toen dat te zwaar werd, moest zij toch in een bootje plaatsnemen. Welke uitspraak maakte Koningin Juliana nog geliefder?
    ANTW: “Laat mij maar lopen door het water. Gebruik de reddingsboot voor wie hem nodig heeft.”
17. Geestelijken als Luther en Calvijn zijn namen verbonden aan de Reformatie, een beweging die in de 16e eeuw tot het ontstaan van protestantse kerken leidde. De term gereformeerd protestantisme is in dit verband afgeleid van de naam van deze beweging. Deze verzamelterm geldt voor alle protestantse kerken. Zij moet niet verward worden met de verschillende kerkstromingen binnen het protestantisme die zich ook gereformeerd noemen. Zo is de kerk op de Hoflaan:
    ANTW: De Christelijke Gereformeerde Kerk
18. Deze begraafplaats was er voor omgekomen soldaten, de joodse en de lokale bevolking. Door het toegangshek ziet u links een monument. Dit herinnert aan:
    ANTW: Weggevoerde joodse ingezetenen
19. Hobbema beoefende de schilderkunst. Architectuur is de kunst en wetenschap van de gebouwde omgeving. Welk huis is in de Architectuurgids opgenomen?
    ANTW: Hobbemastraat 2
20. Schuren en huizen hebben vaak een opstaand sierlijk verbindingsstuk tussen twee daklijsten. Wat is de naam van zo’n verbindingsstuk?
    ANTW: Makelaar
21. Op het oorlogsmonument (Louis Bouwmeesterplein) staan drie wapenschilden. Het wapen links symboliseert Nederland tijdens de oorlogsjaren: de Nederlandse leeuw was zijn wapens en kroon ontnomen. Maar wat brak er bij de bevrijding?
    ANTW: De branding
22. Op nr. 44 zat vroeger de Energiemaatschappij Goeree-Overflakkee (EMGO), later opgegaan in het grote Eneco. Ten tijde van haar 50-jarig jubileum:
    ANTW: viel de stroom uit door een storing
    CORRECTIE: de vraag moest zijn: Ten tijde van haar 25-jarig jubileum:
    Onze excuses voor deze vergissing.
23. De rooms-katholieke bevolking heeft jarenlang moeten uitwijken naar een schuilkerk in Sommelsdijk. Nadien heeft men een nieuw onderkomen gevonden aan de Langeweg in Middelharnis. Uit welk jaartal stamt de naastgelegen pastorie?
    ANTW: 1906
24. De dorpsrivaliteit werd vroeger ook gevoed door de populariteit van de Menheerser mannen bij de Sommerdiekse vrouwen. Waarom waren de mannen uit Middelharnis zo in trek?
    ANTW: “Klopt, un visser was veul rieker dan un landarbeier”, aldus de Menheersenaar
25. In de tweede helft van de 20e eeuw waren er plannen om Middelharnis en Sommelsdijk samen te voegen om als voorstad van Rotterdam te dienen. Wat zou de naam van deze nieuw te vormen stad zijn geworden?
    ANTW: Grevelingenstad
    (Met hele goede ogen is de naam Grevelingenstad ook in de afbeelding te zien.)
26. Tegenover Oost West Wonen staat aan de Sommelsdijkse kant van de weg een groot gebouw. Hier werden vroeger kinderen zonder ouders opgevangen, want het was het weeshuis van Sommelsdijk. Aan de Middelharnis-zijde stond vroeger op de plek van Oost West Wonen ook een groot gebouw. Wie werden daar opgevangen?
    ANTW: Ook kinderen zonder ouders (het gereformeerde weeshuis van Dirk Bos)
27. Vroeger deden de bewoners hier hun was niet graag buiten hangen vanwege de roetdeeltjes van de voormalige gasfabriek. Die stond waar nu de HEMA is gevestigd. Tegenwoordig doet men in deze straat niet aan de rechterkant parkeren. Hoe vaak wordt u aan het einde van de straat gevraagd daar niet te parkeren?
    ANTW: 6 keer
28. Christiaan de Vries gaf zijn bezittingen aan de gemeente. Later is hiervan het lokale recreatiecentrum De Staver gebouwd. Hoeveel cirkels heeft de gemeente als dank aan het wegdek van de Christiaan de Vrieslaan teruggegeven?
    ANTW: 9
29. De Lijnbaanstraat grenst aan de vroegere lijnbaan op het Beneden Zandpad. Wat is een lijnbaan?
    ANTW: De baan waarop lijnen gedraaid werden tot touw
30. Links in de passage bevindt zich Bakkerij Bienefelt waar de dorpsbewoners hun Flakkeese kruukplaetjes kopen. De koekjes werden traditioneel op de “plaet” bovenop de kachel gebakken. Kruuk betekent kruid. Een soortgelijk koekje is:
    ANTW: de Vlaardinger ijzerkoek
31. Waarom heet deze trap de Sjoeltrap? (Boven vindt u als aanwijzing een plaquette van zwart marmer, maar de puzzeltocht gaat beneden verder.)
    ANTW: De trap naar de voormalige synagoge met school
32. Vanaf beneden ziet u op de dijk juwelier Keuvelaar. Deze juwelier vertelt belangstellenden graag over mooie sieraden. De taalkundige betekenis van een keuvelaar is daarentegen iemand die net iets te veel over iets babbelt. Hoe verklaart u dit?
    ANTW: Keuvelen betekent herkauwen, dus veel kaakbewegingen zoals een veelprater die maakt
33. Het gebouw met het plein ervoor is het Diekhuus: vroeger een school, nu een cultureel centrum voor o.a. theater- en filmvoorstellingen. Hoeveel boomstammen telt u op het plein (boompjes in de bakken en aan de straat niet meegerekend)?
    ANTW: 8
34. De cafébezoeker op zaterdag moet hier hetzelfde jaartal als de kerkganger op zondag hebben gezien. Welk jaartal kunt u vanaf het parkeerterrein ontdekken?
    ANTW: 1789
35. Op de wegen achter de Voorstraat bevinden zich de achterwegen. Daar staan veelal schuren en koetshuizen behorend bij de huizen op de Voorstraat. ’t Koetshuis is hier:
    ANTW Het Klein Handelsgebouw

2e etappe

36. De drie vrouwenbeelden op het Raadhuis symboliseren de vroegere taken van de gemeente. Het beeld links is Vrouwe Justitia. Zij staat voor de rechtspraak. Meestal draagt zij een blinddoek om de onpartijdigheid van de rechter te benadrukken, maar soms draagt zij zoals hier geen blinddoek. De uitleg daarvan is:
    ANTW: een rechter is niet blind voor gerechtigdheid
37. Waarom zitten er tralies voor de ramen op de begane grond?
    ANTW: Om boeven binnen te houden
38. De kerk is in 1904 en in 1948 afgebrand. Verder had de kerktoren vroeger een spits. Hoezo nu niet meer?
    ANTW: Napoleon wilde een seintoestel op de toren
39. Wat heeft de voormalige brandweer voor u op straat achtergelaten?
    ANTW: Een helm 
40. Tuinen van voorname huizen werden (en worden nog steeds) voorzien van smeedijzeren hekken versierd met bijvoorbeeld punten, lelies of pijnappels. Hoeveel pijnappels telt u in deze straat?
    ANTW: 18
41. Boerderijen waren vroeger vaak in het dorp gevestigd in plaats van daarbuiten, zoals ook de boerderij aan de rechterzijde van deze achterweg. Welk dier kon men daar vroeger waarschijnlijk horen?
    ANTW: Geit
42. Hier stond vroeger een molen. Ontdek wat deze molen maalde.
    ANTW: Gort
43. Hoeveel Stolpersteine telt u vanaf de Molenaarstrap tot Bakkerij Van Helden?
    ANTW: 10
44. Bij Bakkerij Van Helden kopen de dorpsbewoners lokale specialiteiten, zoals kruukplaetjes, GO-koekjes en gevulde kruidcake. Hoe heet deze cake?
    ANTW: Diekslof
45. Het open landschap hier ligt er nu vredig bij. Vroeger was dat anders want:
    ANTW: daar lag het galgenveld
46. Hier staan pakhuizen “bij de vleet”, veel dus. Waar komt deze uitdrukking vandaan?
    ANTW: Vleet = groot net om veel vissen mee te vangen
47. Zoek het voormalige Meijer-theater. Wat deed Meijer daar?
    ANTW: De eerste steen leggen
48. Door de ontbrekende punt in de hoek konden karren de bocht maken zonder schade te maken. Wat is de betekenis van de Flakkeese uitdrukking: gien hoekje de punt af?
    ANTW: Niets mis mee
49. Zoek even verderop bij de broers (voorzijde) naar de naam van het boek dat zij schreven.
    ANTW: Verdrinkend land
50. Even verderop staat het standbeeld van het kofjekokertje. Een kofjekokertje was ook de prikkenbijter aan boord. Vanwaar de naam prikkenbijter?
    ANTW: Hij beet met zijn tanden het visaas dood
    VRAGEN 51 en 52: ZIE ADDENDUM
51. Na het standbeeld loopt u langs een aantal horecazaken. Daar kunt u terecht voor een hapje en een drankje. In de 18e eeuw vingen de vissers van Middelharnis in de wintermaanden vooral kabeljauw, in de zomermaanden veelal tarbot. Kabeljauw werd verkocht aan de Brabanders, tarbot aan de Engelsen. Beide vissen misstaan niet op een menukaart. Welke van onderstaande afbeeldingen is géén kabeljauw of tarbot?
    ANTW: foto 1
52. Vroeger kregen kinderen vaak een lepel levertraan om een vitaminetekort te voorkomen. Het is een wijdverbreid misverstand dat levertraan afkomstig is van de walvis. Het is meestal afkomstig van de lever van de kabeljauw en van een andere vis die ook veel door de vissers van Middelharnis werd gevangen. U vindt deze vissoort als volgt (de titel van het gedicht niet meegerekend, de “ij” geldt als 1 letter):
    ANTW: Schelvis
53. De Menheerser Werf heeft vele schepen zien komen en gaan. Hoeveel schepen onder “geloof, hoop en liefde” telt u op de muur van de Menheerser Werf?
    ANTW: 32
54. Wanneer wij iets sneu vinden, bedoelen wij dat iets jammer is. Wat is ook (een) sneu in de beugvisserij?
    ANTW: het dwarslijntje
55. De schippers van Middelharnis hebben eind 18e eeuw onder Deense vlag gevaren. Waarom?
    ANTW:”Napoleon eiste Hollandse schepen op voor zijn oorlog tegen Engeland
56. Hier is Zuidwester de naam van een zorginstelling. Maar op welke afbeelding ziet u een zuidwester?
    ANTW: foto 3
57. Wie mag men niet voederen bij de kinderboerderij?
    ANTW: Nijntje
58. U ziet op de bebording drie straatnamen die naar een water zijn vernoemd. Slechts een van deze wateren grenst aan Goeree-Overflakkee. Welke?
    ANTW: Krammer
59. U passeert op enig moment een coupure. Dat is:
    ANTW: De dijkdoorgang
60. De nieuwbouw (rechts) staat in de Spuipolder. Dit was vroeger een spui. Door water uit het spui af te voeren werd verzanding van de haven tegengegaan waardoor deze op diepte bleef. Bij het donkergroene kastje (links) kunt u vaak water horen stromen. Dit is:
    ANTW: Rioolwater
61. Als u uw auto hier in de buurt wilde laten repareren, welk telefoonnummer moest u vroeger dan bellen?
    ANTW: 2920
62. Vandaag de dag is het in deze straat gelukkig goed toeven voor mens en dier. Sommige bewoners aan de rechterzijde hebben zelfs dieren op hun gevel gehangen of afgebeeld. Hoeveel telt u er tot nr. 40?
    ANTW: 9 (1 libelle, 1 vogel, 3 vlinders, 2 honden, 2 dolfijnen)
63. Een gors is buitendijks aangeslibd land dat bij gewone vloed niet meer onderloopt. Wat is dat ook?
    ANTW: Een schor
64. Waar nu de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt staat, bevond zich vroeger de noodslacht. Vlees van de noodslacht werd in de straten omgeroepen omdat het meteen verkocht moest worden. Waarom en voor wie was dit het vlees populair?
    ANTW: Het was goedkoop en daarom voor armere mensen aantrekkelijk
65. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt splitsten zich in 1944 van de Gereformeerde Kerken in Nederland af vanwege het bindend verklaren van bepaalde uitspraken van de synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Daarna werden zij ook wel genoemd:
    ANTW: Artikel 31-gemeenten
66. De nieuwbouw links wordt in de volksmond het Prikgat genoemd. Waarom?
    ANTW: Vroeger zat daar een kwekerij voor prikjes (aasvisjes)
67. De volgende afbeeldingen kunt u terugvinden op de Oostdijk. Welke hiervan is een klinket?
    ANTW: Foto 2
68. Links ziet u in de verte de kerktoren, zodat u weet hoe laat het nu is. Hoe wist men vroeger dat het tijd was om op te staan en aan het werk te gaan?
    ANTW: De porder klopte ’s ochtends op het raam of de deur
69. De volgende personen zijn allen geboren of Flakkee. Wiens geboortehuis staat op nr. 43?
    ANTW: Acteur Louis Bouwmeester
70. Het gebouwtje met de schoorsteen (beneden) is nu een woonhuis maar het was vroeger een:
    ANTW: Gemaal
71. Een druiventros verraadt dat op de Voorstraat een wijnhandelaar woonde. Op welk huisnummer?
    ANTW: 36
72. In de panden tussen de nummers 17 en 25 was vroeger een restaurant met de naam De Hooge Heerlijkheid gevestigd. Waarom juist deze naam in Middelharnis?
    ANTW: Middelharnis was een hoge heerlijkheid: een gebied met bijzondere rechten, zoals het recht om iemand ter dood te veroordelen
73. Welke achternaam had de familie die vroeger in een van de panden van het voormalige restaurant heeft gewoond?
    ANTW: Trommel (in de gevelsteen van een van de panden is een trommel afgebeeld)

Wandelpuzzeltocht Sommelsdijk

1e etappe

1. Welke Kerkstraatbewoner ontfermde zich over de gevelsteen van het afgebroken veerhuis aan de haven? ANTW: De bewoner van Kerkstraat 9
2. De museumhuisjes zijn ook elders in Nederland te vinden. Waar staat een kopie van de huisjes? ANTW: Madurodam
3. De smid en de wagenmaker gebruikten tezamen deze steen om ijzeren banden om houten wagenwielen te bevestigen. Het huis hier op de hoek was vroeger de smederij. Als de smid na een dag hard werken graag een spelletje speelde, welk spelletje zou dat dan geweest kunnen zijn? ANTW: Hartenjagen
4. In de huidige tijd moeten de eilandbewoners vaak nog even wennen aan de komst van nieuwe molens in het polderlandschap: de windmolens. Waar er voorstanders van deze molens zijn, zijn er uiteraard ook tegenstanders. Wat wordt bedoeld met de uitdrukking: “vechten tegen windmolens”? ANTW: Vechten tegen een gevaar dat niet bestaat
5. Na de brug over de Wildemanskreek loopt u langs volkstuintjes. Als een Flakkeeënaar naar zijn volkstuintje gaat, dan gaat hij naar: ANTW: z’n hof
6. Aan het einde van de Molenlaan ziet u de begraafplaats. Als u door het hek kijkt, ziet u een vreemd object. Wat is dit? ANTW: Vliegtuigvleugel: in de Tweede Wereldoorlog is hier vlakbij een vliegtuig gecrasht
7. In het dorp begroeten de bewoners elkaar met “hai sai” (= hallo), een typisch Sommerdiekse uitdrukking. Ook typisch is de bij- of scheldnaam die men voor Sommerdiekers heeft: Holle Bollen. Desondanks vieren de inwoners jaarlijks Holle Bolle Dag: een feestdag met een middag- en avondmarkt. Vanwaar de naam Holle Bolle? ANTW: Men zou boers zijn: dommig (hol) en potig (bol)
8. Welk viercijferig getal komt u tegen als u omhoog richting dijk loopt? ANTW: 1946
9. Rechts van de dijk ziet u een verzameling gebouwtjes/schuurtjes staan. Dit terrein heet Sluishoek. Welk geluid kwam vroeger uit deze gebouwtjes/schuurtjes? ANTW: Dierengeluiden: het waren kleine veestallen van de dorpsbewoners
10. Hebt u de gestreepte vlag van Sommelsdijk al ergens gezien? Zo nee, dan gaat dat vast nog gebeuren. De inwoners wapperen er graag mee. De betekenis van de gele en blauwe strepen is niet duidelijk. Maar hoeveel strepen heeft de vlag eigenlijk? ANTW: 6
11. Waarvan is de drempel van de molen gemaakt? ANTW: Oude molensteen om graan mee te malen
12. Achter de molen keek men vroeger uit op zee. Hoe valt de zeezijde van een dijk eigenlijk te herkennen? ANTW: De minst steile zijde van een dijk
13. In wiens avonturen kwam de figuur Sancho Panza voor? ANTW: Don Quichotte, de Spaanse ridder die tegen windmolens vocht
14. Maar wat doet het standbeeld van Sancho eigenlijk hier? ANTW: Molenliefhebbers streden tegen de komst van deze nieuwbouwwijk
15. U ziet de voormalige zeezijde van de dijk. Hoeveel witte blokjes ziet u boven de raamvensters van de molen aan deze zijde? ANTW: 32
16. Hoeveel oude molens telt het eiland Goeree-Overflakkee nog? ANTW: 12
17. Tegenover de molen staat een groot wit gebouw. Wat deed men hier vroeger? ANTW: Recht spreken
18. Hoeveel personen wachten bij het voormalige weeghuisje? ANTW: Meer dan 10
19. Welke gewassen verscheepte men hier naar de “overkant”? ANTW: Aardappelen, uien en suikerbieten
20. Welk spel lijken de bewoners van het huis met de luiken graag te spelen? ANTW: Klaverjassen
21. Hoeveel scheepslieden heeft de tjalk? ANTW: 4
22. Hoeveel minuten denkt u hier van het Streekmuseum verwijderd te zijn? ANTW: 3 minuten
23. Het pand achter de bushalte, is de voormalige woning van oud-burgermeester Van Calcar. Nu was hij niet zo speciaal, maar zijn vrouw wel. Waarom? ANTW: Zij begon in Sommelsdijk de eerste fröbelschool van Nederland
24. Wat doet een “Sommerdieker” bij De Reisduif? ANTW: Wedstrijden met duiven
25. In het begin van de twintigste eeuw werd een aantal schuren in Sommelsdijk door een pyromaan in brand gestoken. Toen de man zijn straf in de gevangenis in Leeuwarden uitzat, vloog er toch nog een schuur in brand. De reactie van zijn vader was: “Als mijn zoon dat ook nog gedaan heeft, moet hij wel: ANTW: … een héle lange lucifer hebben”
26. Aan uw rechterzijde ziet u een grote gevel van een achterwegschuur. Waar teer houten schuren beschermt tegen vocht, beschermen muurankers stenen gevels tegen uitknikken. Hoeveel muurankers telt u in deze gevel? ANTW: 24
27. In de dorpskern van Sommelsdijk lijken sommige huizen oud, terwijl zij dat eigenlijk helemaal niet zijn. Dit wordt ook wel historiserend bouwen genoemd. Hoe oud was Lisa toen zo’n nieuw “oud” huis gebouwd werd? ANTW: 3
28. Wie woonde hier? ANTW: De timmerman
29. De eerste schutterijen van Sommelsdijk waren het Sint Joris Gilde en het Sint Sebastiaan Gilde. Sint Joris en Sint Sebastiaan warde beschermheiligen van soldaten en schutters. Vroeger lag achter De Doele een veld. Daar deden de schutters hun schietoefeningen. Hoeveel handwapens (wapenschilden en pijlen niet meegerekend) ziet u? ANTW: 4
30. Hoeveel wapenschilden ziet u? ANTW: 10 Tweede etappe
31. De rooms-katholieke bevolking moest in het voornamelijk protestants geworden Sommelsdijk voor de wekelijkse mis noodgedwongen uitwijken naar een schuilkerk in de Dubbele Ring. De schuilkerk bevond zich: ANTW: in het huis met de dubbele deuren boven elkaar
32. Wevers maakten stoffen. Geweven stof was kostbaar. Hoe legt u in dit verband de volgende uitdrukking uit: wie het breed heeft, laat het breed hangen? ANTW: Hoe rijker, hoe breder de kanten rand van de keuvel
33. Sint Nicolaas ofwel Sinterklaas is een rooms-katholieke heilige. Het lied “Sinterklaas kapoentje” is eigenlijk een spotlied, want een kapoentje is een: ANTW: gecastreerd haantje
34. Een koningin zal naast haar kroon vele sieraden zoals ringen hebben. Hoeveel ringen heeft het wegdek van de Koninginnelaan? ANTW: 4
35. De Stove is een zorginstelling voor mensen met een beperking. Voorheen stond hier een meestoof. Een meestoof verwerkte meekrapwortel tot kleurstofpoeder voor textiel. Welke kleur had dit poeder? ANTW: Rood
36. U kijkt nu naar een nieuwbouwproject waar voorheen de Goede Ree stond. De Goede Ree was een tehuis voor de Sommelsdijkse ouderen. Wat is de betekenis van een goede ree? ANTW: Veilige haven
37. Sommelsdijk werd in tegenstelling tot andere dorpen op het eiland minder hard door de Ramp getroffen, want: ANTW: er vielen geen slachtoffers op Sommelsdijks grondgebied
38. In een “hoek” in deze straat speelt een bewoner graag met …: ANTW: poppen
39. Jarenlang was in deze laan de brandweer van Sommelsdijk gevestigd.  Het lijkt erop dat de brandweerlieden bij de vroegere kazerne een rekensom wilden maken. Weet u de uitkomst van de rekensom? ANTW: 72
40. Op 5 december racet Sint Nicolaas op zijn paard door Nederland. Maar welke bekende Formule 1-racer komt uit Sommelsdijk? ANTW: Arie Luyendijk
41. De armenhuisjes op de hoek zijn door weldoener Jacob Bane aan de Sommelsdijkse gemeenschap gedoneerd. Wat heeft Sommelsdijk vervolgens aan Jacob Bane teruggegeven? ANTW: Straatnaam
42. Welk dierengeluid mag u op het Kortewegje verwachten? ANTW: Gehinnik
43. Napoleon had plannen om het ooit Zeeuwse Sommelsdijk en het Hollandse Middelharnis tot één stad te maken. Hoe zou die stad zijn gaan heten? ANTW: Napoleonstad
44. Sommelsdijk verwelkomt toeristen in B&B’s als Kantje Levantje. Wat betekent kantje levantje eigenlijk in het eilanddialect? ANTW: Schoon en netjes
45. Bakkerij Koese op de Binnenweg verkoopt Flakkeese kruukplaetjes: zachte koekjes met een hartverwarmende smaak. Vroeger zaten er vaak restjes van verschillende kruiden in, ook wel rommelkruid genoemd. Welk ingrediënt gebruikt men tegenwoordig? ANTW: Kaneel
46. In deze straat staan veel gelijkvormige gevels, zogenaamde ingezwenkte lijstgevels. Deze dateren van eind 19^e eeuw. Het rijtje nieuwe gebouwen dateert echter van eind 20^e eeuw. Zoek het bouwjaar ervan. ANTW: 1996
47. Hoeveel bloemvensters telt u vanaf de schuur tot en met het weeshuis in de Weeshuisstraat?  ANTW: 3
48. De witte zijgevel aan het einde van de Weeshuisstraat is het voormalige weeshuis uit 1874. Waardoor waren er juist toen veel wezen in Sommelsdijk? ANTW: Cholera
49. In het perk staat een stenen object staan. Wat stelt dit kunstwerk voor? ANTW: Een vuurtoren: Sommelsdijk keek vroeger uit op zee
50. Grensoverschrijdend is het woord pillow (Engels voor hoofdkussen). Wat is het oud-Nederlandse woord voor een (hoofd)kussen? ANTW: Peluw
51. De vruchtbare Zeeuwse enclave Sommelsdijk werd in 1805 geruild voor het verdronken Hollandse stadje Bommenede op Schouwen-Duiveland. Zo werd Sommelsdijk Hollands en Bommenede Zeeuws. Wie heeft de Zeeuwen zodoende benadeeld? ANTW: Napoleon
52. Hier keek u vroeger uit op zee. Door inpolderingen is het water steeds verder van het dorp komen te liggen. Achter de zichtbare bebouwing ligt de Westplaat, de richting waarin Sommelsdijk zich steeds verder uitbreidt. Maar in welke richting kijkt u nu eigenlijk? ANTW: Noord
53. Vroeger dronken alle mensen bier, zelfs kinderen. Hoezo? ANTW: Van water werd je ziek
54. Waar ziet u een davidsster als u naar de kruising loopt? ANTW: Een schuur links
55. Zoek het hoogste woonhuis in de Voorstraat. Dit was de winterresidentie van de heer Van Aerssen. Wie was Van Aerssen? ANTW: De rijkste man van Nederland
56. Welke kerk bevindt zich in de Voorstraat? ANTW: De Remonstrantse kerk
57. Wie bezorgde voorheen de post bij Boek- en Muziekhandel Van der Boom? ANTW: De postkoets
58. Vóór de brand van 1799 stond hier het marmeren praalgraf van de familie Van Aerssen. Dit praalgraf doorstond weliswaar de brand, maar door koud water op het warme marmer te gooien, barstte het. Het praalgraf werd daarna door dit gebouwtje vervangen, dat nu de entree tot de grafkelder vormt. Welk dier staat links van het wapenschild boven de entree? ANTW: een griffioen (+heerser over twee werelden).
59. En … hoeveel eenden kwam u tegen? ANTW: 6
60. De kerk stond twee keer in brand: in 1624 en 1799. Ontdek wanneer het voorportaal werd gebouwd. ANTW: 1794
61. Voordat een koe op de Sommelsdijkse markt belandde, zal een koeienwachtertje erop gepast hebben. Waarom bevindt zich juist hier het standbeeld van een koeienwachtertje? ANTW: 50-jarig jubileum Streekmuseum

Wandelpuzzeltocht Oude-Tonge

1e etappe

1. Het beeld stelt een kaaiwerker voor (de dorpsbewoners spreken liever over een kaaigast). Hier in de haven laadde en loste hij landbouwproducten de schepen in en uit, zoals meekrap of vlas. Van meekrap werd een verfpoeder gemaakt om textiel rood te kleuren. Van vlas werd textiel gemaakt. Welk textiel? ANTW: Linnen
2. Na de bietenoogst lag vroeger menig stapel suikerbieten (suukerpeeën in dialect) op de kade te wachten op verscheping. Het seizoen waarin bieten vervoerd worden, heeft een speciale naam. Vind deze naam door de rebus hieronder op te lossen. ANTW: Bietencampagne
3. Voor welk gewas is aan de kade zeker een opslag geweest, als u moet afgaan op de naam van een van de gebouwen? ANTW: Koren
4. Het havenkanaal van Oude-Tonge komt uiteindelijk uit in het water de Krammer. Vroeger was dit brak water. Na de afsluiting in 1987 door de Philipsdam ging het bergafwaarts met de waterkwaliteit. Er zijn (omstreden) plannen om het water weer zout(er) te maken. Lang geleden was zoutwinning hier een bron van inkomsten. Zout werd gewonnen uit de verbranding van veen dat door de zee overspoeld is geweest. Het afgraven van dit zoute veen heet selnering. Wat is hetzelfde als selnering? ANTW: Beide zijn goed
5. Het woord “bloed” in bloedkoraal heeft gelukkig niets met martelen te maken, maar met de kleur ervan. Van dit oranje- en roodkleurige koraal maakte men kralen voor sieraden. Bloedkoraal was in de 19^e eeuw zeer populair als onderdeel van de lokale klederdracht. Door overbevissing is het zeldzaam geworden. Waar kwam het bloedkoraal vandaan? ANTW: De Middellandse Zee
6. Galgen werden vroeger gebruikt voor de uitvoering van de zwaarste straf: de doodstraf. Hoewel er op Flakkee zeker galgen waren om misdadigers op te hangen, worden galgen volgens het Flakkeese dialect gebruikt om: ANTW: je broek op te houden (bretels)
7. De verbinding met het vasteland ofwel “de overkant” was altijd via water. De twee belangrijkste veerverbindingen zijn geweest: het noordelijke veer Middelharnis-Hellevoetsluis en het zuidelijke veer Ooltgensplaat (Sluishaven)-Dintelsas. Het noordelijke veer was gevoeliger voor winterweer dan het zuidelijke veer. Het zuidelijke veer hoefde daarom zelden uit de vaart gehaald te worden. De eerste vaste oeververbinding werd in 1964 uitbundig gevierd met een manifestatie genaamd “Flakkee uit zijn isolement”, ook bekend als de: ANTW: FLUZI
8. Nederland werd op 5 mei 1945 bevrijd. Vanwege de geïsoleerde ligging kwamen er maar geen geallieerde troepen naar Goeree-Overflakkee. Hierdoor werd pas later een bevrijdingsfeest door de lokale bevolking ingezet. Op welke datum viert het eiland haar onofficiële Bevrijdingsdag? ANTW: 19 mei
9. Hoewel akkerbouw op de vruchtbare kleigronden rondom Oude-Tonge het vaakst voorkwam, was er ook veeteelt. Hooi voor vee werd met de hooiwagen van het land naar het erf vervoerd. Op welke afbeelding ziet u ook een hooiwagen?                ANTW: C
10. Het paard was vroeger onontbeerlijk voor de bevolking. Paarden trokken karren, landbouwwerktuigen en koetsen. Als werkdier overkwam een paard daarom vaker een ongeluk dan ander vee. Vandaar kwamen bij de noodslacht relatief veel paarden terecht. Na huisnummer 55 lijkt een gelukkiger paard een praatje te maken met een ander dier dat vroeger ook voor een kar kon worden gespannen. Om welk ander dier gaat het? ANTW: Een hond
11. De kleinschalige bierbrouwerij Buutegeweun op huisnummer 35 maakt speciale bieren met Flakkeese namen als Deurzuuper, Meraekels, Kelluf, ’n Opdoender, Gortig Tuugie en Dongderstraele. Vaak verwart men pils met bier. Pils is namelijk een biersoort en is vernoemd naar de stad waar het voor het eerst gebrouwen werd, vandaar de aanduiding Pilsener bier. Als u om een pilsje vraagt, vraagt u eigenlijk naar een bier uit: ANTW: Tsjechië
12. Zoek op het plein naar de gevelsteen uit 1757. Kruis de eerste letter van de naam van het werktuig aan dat op de gevelsteen is afgebeeld: ANTW: P (van ploeg)
13. Grippeschieter (greppelschijter in het Nederlands) is de bij- of scheldnaam voor een inwoner van Oude-Tonge. Landarbeiders waren op het land voor hun sanitaire stop nu eenmaal aangewezen op een greppel of iets dergelijks. Een iets minder gebruikte bijnaam voor de dorpsbewoners is: ANTW: Kaoischieter
14. Bij Piano Atelier Frans Pietjouw klinken de prachtigste klanken uit piano’s en vleugels. Maar hoe klinkt de eerste regel van het Flakkeese volkslied? ANTW: Flakkee is un eiland en ‘t waeter is brêêd
15. Hier in de Parochiale School werd katholiek onderwijs gegeven. Vóór 1820 waren lijfstraffen in het onderwijs nog toegestaan. Wanneer een scholier zich misdroeg, kreeg hij een stoffen vogel toegeworpen. Die moest hij dan bij de meester brengen om vervolgens zijn straf te ontvangen. Bijvoorbeeld een pijnlijke klap van de plak (een houten lat) op de vingers. Hoe heet deze stoffen vogel? ANTW: De pechvogel
16. Oude-Tonge is als zwaarst getroffen dorp onlosmakelijk verbonden met de Watersnood van 1953, ook wel de Sint-Ignatiusvloed geheten. Andere overstromingen die het eiland troffen, waren onder andere de Sint-Elisabethvloed (1421), de Sint-Felixvloed (1530) en de Sint-Pontiaansvloed (1552). Vanwaar deze namen van heiligen? ANTW: Een vloed werd vernoemd naar de desbetreffende naamdag van de heilige
17. Naast mensen zijn ook veel dieren op het eiland bij de Ramp omgekomen, bijvoorbeeld 350 paarden. De meeste dierlijke slachtoffers (22.000) op het eiland waren: ANTW: kippen
18. Bij de Ramp zijn 4.500 koeien omgekomen. Hoeveel koeien ziet u vandaag de dag op dit stuk van de Hilstraat? ANTW: 1
19. Genoeg van al deze getallen? Op de hoek bij Van Otzel Financieel Advies weet men goed raad met cijfers, want zij verzorgen de boekhouding en administratie voor hun klanten. Maar hoe goed bent u met letters? Welke zes letters houdt u over na de volgende rebus? En als u die letters uit de naam “Van Otzel” verwijdert, welke twee letters houdt u dan nog over? ANTW: De twee overgebleven letters zijn: OT
20. De begraafplaats kwam hier te liggen omdat begraven in en rondom de dorpskerk in de Kerkring om verschillende redenen problematisch werd. Een van de redenen was van hygiënische aard. De graven in de kerken konden namelijk stinken. Een graf in een kerk was veelal van een rijk persoon: vandaar de uitdrukking “rijke stinkerd”. Op deze begraafplaats staan niet veel stenen. Niet alleen heeft de Ramp de begraafplaats beschadigd, maar ook plaatste men vroeger vaak geen steen uit: ANTW: beide antwoorden zijn goed
21. In de vlag van de kerk iets verderop rechts staat een vis afgebeeld. Dat is het Ichthus-symbool. Ichthus is Grieks voor vis. Elke letter in het Griekse woord is een afkorting voor een woord. Zo ontstaat de zin: Jezus Christus Gods Zoon (en/de) Redder. Noteer de letter die het meeste voorkomt in de naam van deze kerk? ANTW: De meest voorkomende letter is: E
22. Op de kruising ziet u rechts zalencentrum De Grutterswei. Daarin bevindt zich een sporthal. Jan Pieterse, geboren in Oude-Tonge in 1942, won in 1963 de Ronde van Oostenrijk en het jaar erop goud op de Olympische Spelen in Tokyo. Welke sport beoefende Pieterse? ANTW: Wielrennen
23. Op het eiland zijn veel straten vernoemd naar leden van de Koninklijke Familie. Toen Koning Willem III in 1890 overleed, was zijn dochter Wilhelmina nog te jong om te regeren. Haar moeder Emma nam als regentes het koninklijk gezag waar. Een andere naam voor de Watersnood van 1953 is een naam vernoemd naar een lid van de Koninklijke Familie. De overstroming heet niet alleen de Sint-Ignatiusvloed, maar ook de: ANTW: Beatrix-vloed
24. Oude-Tonge kreeg van Zweden geschenkwoningen. In het gehele rampgebied waren het ook andere landen die woningen gaven, namelijk Oostenrijk, Denemarken, Finland, Noorwegen en Frankrijk. Frankijk schonk één woning. Welk land schonk met 326 geschenkwoningen de meeste woningen aan Nederland? ANTW: Noorwegen
25. Het beeld vóór de nieuwe Zweedse woningen heet Uit de modder herrezen. Het herdenkt daarmee de wederopbouw van het dorp na de Ramp. In 1647 overkwam het dorp een andere ramp. Een grote brand verwoestte veel gebouwen, waarbij belangrijke archieven van en over het dorp verloren gingen. Toen is het dorp uit de as herrezen. Welk dier staat volgens de Griekse mythologie symbool voor de herrijzenis uit zijn eigen as? ANTW: Feniks
26. De komst van de vele bedrijven heeft het dorp welvaart gebracht. Met een gemiddeld bruto jaarinkomen van EUR 26.200 per hoofd van de bevolking in 2020 behoort Oude-Tonge tot de top vijf van de plaatsen op het eiland. Het dorp Herkingen is met EUR 24.100 de hekkensluiter. Welke vier plaatsen in volgorde van inkomen per hoofd van de bevolking moet Oude-Tonge laten vóórgaan? ANTW: Goedereede, Ouddorp, Stad aan ’t Haringvliet, Middelharnis
27. RTM is de afkorting voor Rotterdamsche Tramweg Maatschappij. Welke twee letters houdt u over van “Rotterdamsche” na het maken van de volgende rebus: ANTW: De twee overgebleven letters zijn: R S
28. In woonzorgcentrum Ebbe en Vloed wonen de oudere dorpsbewoners met zorgbehoeftes van uiteenlopende aard. Wat zorgt ervoor dat de getijden eb en vloed optreden? ANTW: De zwaartekracht van de maan (en een beetje van de zon)
29. De Melkweg is een sterrenstelsel met 200 tot 400 miljard sterren en 100 miljoen zwarte gaten. Een Flakkeese termien heeft ook gaatjes. Op welke afbeelding ziet u een termien? ANTW: B
30. Het witte gebouw op de hoek is het kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente. In de 19^e eeuw ontstond er een beweging waarbij diverse kerkelijke gemeenten zich afscheidden van de Nederlandse Hervormde Kerk. Daarna ontstonden diverse kerkstromingen van gereformeerde gezindte. De Gereformeerde Gemeenten verenigden zich in 1907 en is daarmee een betrekkelijk nieuwe kerkstroming, maar die vasthoudt aan traditionele Bijbelse waarden. Welk land was in het jaar 301 het eerste land ter wereld dat het christendom als staatsgodsdienst aannam? ANTW: Armenië
31. Links staan huizen die in de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn gebouwd. Dit type woning komt veel voor op het eiland. Er moest na de Ramp namelijk veel gebouwd worden om de bevolking weer van huisvesting te voorzien. Hulp aan het rampgebied kwam niet alleen van Europese landen maar ook van ver, zoals Zuid-Afrika. Dat land deed een nogal opmerkelijke schenking aan Nederland, namelijk: ANTW: 180 flessen po
32. Veel militairen kwamen naar het rampgebied. Niet om te vechten, maar om de bevolking te hulp te schieten. Welk militair geschut treft u daarentegen in een van de tuinen aan? ANTW: Tank
33. Jozef verbleef tezamen met Maria in een stal toen Jezus werd geboren. Een traditionele kerststal toont ook andere figuren: de drie wijzen uit het Oosten en herders. Meestal worden ook een ezel en een os afgebeeld, soms ook enkele schapen en een kameel. Aan een van de gevels in de Jozefdreef is een tegeltableau bevestigd, dat een oogsttafereel voorstelt. Hoeveel dieren staan daarop afgebeeld? ANTW: 4
34. Een inwoner van Oude-Tonge valt te herkennen aan hoe hij het getal 55 uitspreekt. Dat wijkt af van hoe andere Flakkeeënaren dit getal uitspreken. Jammer genoeg kunt u het de bewoner van Jozefdreef 55 niet vragen, want er is geen huisnummer 55 in deze straat. Hoe spreekt een inwoner van Oude-Tonge het getal 55 uit? ANTW: Vijfenvijftig
35. Achter de Capelleweg beginnen de vruchtbare polders die uitermate geschikt zijn voor landbouw. Veel mannen en vrouwen werkten vroeger dan ook als landarbeider op het land. Een toilet was er niet. Voor de dames bestond er daarom een speciale onderbroek: zonder achterkant. Zo konden zij op het land toch hun behoefte doen zonder zich te hoeven ontbloten. Hoe heet zo’n onderbroek in het Flakkees? ANTW: operiejtuugje (NL: open rijtuigje)
36. In het gebouw aan de overkant is Dierenartsenpraktijk Oude-Tonge gevestigd. Als u een kuus bij een Flakkeese dierenarts komt brengen, dan zal hij zeggen: ANTW: “Ik zal uw varken snel weer beter maken.”
37. Menig landarbeider zal hier met zijn stikzak (broodzak) gelopen of gefietst hebben op weg naar het land in de polder om voor de boer te gaan werken. Vaak moest er vuulte (onkruid) gewied worden. Dat werd gedaan met een schrepel. Welke van de onderstaande afbeeldingen is een schrepel? ANTW: A
38. Het noodlot bleef ook de bemanning van een Brits vliegtuig op 21 juli 1944 in de achterliggende Molenpolder niet gespaard. Op de Zuiddijk werd u al over deze vliegtuigcrash verteld. Ondanks de klap waren er nagenoeg geen getuigen, omdat: ANTW: de meeste dorpsbewoners wegens de inundatie geëvacueerd waren
39. Molen De Korenbloem maalde uiteraard koren. Maar hoe ziet een korenbloem er eigenlijk uit? ANTW: C
40. Vroeger had men geen wekker. Het was niet een kraaiende haan, die de mensen wakker maakte om aan het werk te gaan. Dit werd door de porder gedaan. De porder was vaak ook de nachtwaker van het dorp. Hij klopte tegen betaling op de deur of het raam om mensen wakker te “porren”. Welke dierenhoofd of welke dierenkop is de eerste deurklopper die u tegenkomt? ANTW: B Leeuw
41. Links beneden de dijk (Schoolstraat) bevindt zich Van Kempen Interieurs. Van Kempen weet dat het tof wonen is op het eiland. Het personeel helpt de klanten graag om het wonen hier nog toffer te maken. Maar wat is ook TOF ofwel: Trots op Flakkee? ANTW: Een tijdschrift ter promotie van alles wat met het eiland te maken heeft
42. Honger gekregen? Als u de letters van de vragen 13, 20, 22 en 28 achter elkaar zet, dan krijgt u de naam van een gerecht dat Flakkeeënaren graag met spek eten. ANTW: POTERS 2^e ETAPPE
43. Hier bevindt zich de sluis van het achterliggende spui. Door water uit het spui af te voeren werd verzanding van de haven tegengegaan. Zo bleef de haven op diepte. Een bekend Spui ligt op het bord van het Monopoly-spel. In welke stad ligt het Spui daar? ANTW: Den Haag
44. Schone jachthavens als die van Oude-Tonge krijgen een internationale milieuonderscheiding in de vorm van een vlag. Welke kleur heeft deze vlag? ANTW: Blauw
45. Waarom werden de slachtoffers juist hier begraven? ANTW: De Algemene Begraafplaats en de Rooms-Katholieke Begraafplaats stonden onder water
46. Vluchten voor water is het dorp niet vreemd. In 1956 ving het dorp zelf vluchtelingen op. Die waren op de vlucht voor het Sovjet-regime. De vluchtelingen werd verteld over de Ramp. Het greep hun dusdanig aan, dat zij van hun zakgeld een krans kochten en deze hier op de begraafplaats legden. Uit welk land kwamen deze vluchtelingen? ANTW: Hongarije
47. Hulpverlening na de Ramp kwam moeizaam op gang. Uitgevallen communicatiemiddelen en de geïsoleerde ligging speelden het eiland parten. Toen er eenmaal hulpverlening kwam, viel er onder de hulpverleners een slachtoffer te betreuren door een ongeluk met de rotor van een helikopter. Ook hij ligt hier begraven. Op het informatiebord aan het begin van de dijk kunt u vinden wat zijn functie was, namelijk: ANTW: Korporaal
48. Hoe heet dit relatief jonge energiebedrijf? ANTW: Deltawind
49. Omdat de huizen aan de Oostdijk wat hoger lagen, heeft een aantal woningen de Ramp kunnen doorstaan. Welk van de volgende drie huizen is het oudst? ANTW: Het huis met de vis als deurklopper
50. Keurslager C. Bouter is een dappere vent. Zijn achternaam is net als de namen Walter, Balter, Wouter en Wolter afgeleid van het Germaanse woord bald-her: een dappere onder het krijgsvolk. Een andere mogelijkheid is dat Bouter een klantvariant is van butter ofwel boter. Botermals vlees is natuurlijk heerlijk. Maar wat is op het plein minder smaakvol? ANTW: De appel van Van Vugt
51. In de gevelsteen op huisnummer 28 is de Romeinse god Neptunus afgebeeld. Niet geheel ontoepasselijk voor Oude-Tonge: de god van de golven, later ook de god van de zee. Meestal wordt Neptunus afgebeeld met een drietand en soms ook een dolfijn, scheepsboeg of anker, maar hier op nr. 28 met een: ANTW: Paard
52. Het landbouwgewas meekrap is niet eetbaar en werd gebruikt voor het maken van verfpoeder. Welk deel van de plant had men hiervoor nodig? ANTW: De wortels
53. Meekrap opgraven, ook wel delven genoemd, was zwaar werk want de plant zat met haar wortels stevig in de grond. Voor het opgraven gebruikten delvers een meespade als gereedschap. Die had een smal en lang blad. Hoeveel stuks ander gereedschap komt u nu nog tegen op dit plein? ANTW: 3 stuks
54. U ziet de achterzijde van het weeshuis. U bent op de Oost-Achterweg al langs de voorzijde ervan gelopen. Waar er vroeger weeskinderen werden opgevangen, krijgen kinderen hier vandaag de dag fysiotherapie. De praktijk Kinderfysio Oude-Tonge staat ook wel bekend als de praktijk van ………… & ………. (los de rebus op): ANTW: Snoek & Steenkiste
55. Rechts is Bakkerij Koese gevestigd. De dorpsbewoners kopen daar niet alleen hun smakelijke Flakkeese kruukplaetjes, maar ook heerlijke Flakkeese bolussen. Afgezien van de vorm is, het belangrijkste verschil met de Zeeuwse bolus: ANTW: het gebruik van witte basterdsuiker
56. Met het elektriciteitshuisje links en het rioolgemaal rechts staat u tussen belangrijke en bijna vanzelfsprekende nutsvoorzieningen in. Dat is wel anders geweest, want Oude-Tonge had de eer om als laatste Nederlandse gemeente: ANTW: op het elektriciteitsnet aangesloten te worden
57. Oude-Tonge kon in 1962 daarentegen wel meeliften op een primeur van Goeree-Overflakkee. Hoewel in 1974 weer afgeschaft, was het eiland de eerste met: ANTW: het toevoegen van fluor aan het drinkwater ter bestrijding van tandbederf
58. Nu wij toch bezig zijn met records en hier in de Presidentenbuurt langs straten lopen die vernoemd zijn naar belangrijke historische personen, willen wij graag een historische dorpsbewoner aan u voorstellen: mevrouw P. de Leeuw-Koert (1881-1976). Tezamen met haar buurvrouw P. van der Veer-Bakelaar (1887-1973) heeft zij ook een record op haar naam staan. Welk record? ANTW: Zij was met haar buurvrouw de laatste dame in Oude-Tonge die een keuvel droeg
59. De naam Tulpenveldstraat in plaats van Rooseveltstraat had hier zeker niet misstaan. Er is veel tulpenbollenteelt in de omgeving. Rondom Oude-Tonge kunt u in het voorjaar kleurrijke tulpenvelden zien. Omdat dit een goed bewaard geheim is, is het hier veel minder druk met toeristen dan in de Bollenstreek. De tulp is een nationaal symbool van Nederland, maar uit welke regio komt de tulp oorspronkelijk? ANTW: Kazachstan en omgeving
60. Lincoln was president van de Verenigde Staten van 1861 tot aan zijn dood in 1865. Hij was de eerste president van de Verenigde Staten die tijdens zijn ambtsperiode is vermoord. Op het eiland braken in de jaren daarna donkere tijden aan: een wereldwijde landbouwcrisis zorgde voor veel emigratie. Amerika was favoriet bij de eilandbewoners, vooral de staat waarin het dorpje Holland ligt. De boeren daar konden de hardwerkende Flakkeese landarbeiders goed konden gebruiken. Welke Amerikaanse staat was zo in trek? ANTW: Michigan
61. Bij de garageboxen lijkt Oude-Tonge weinig inspirerend. Maar niet voor de in 1986 in Oude-Tonge geboren Robin de Puy: zij won in een recordtempo (inter)nationale prijzen met haar werk. Ook zij woont tegenwoordig in Amerika. Waarmee won De Puy prijzen? ANTW: Fotografie
62. Ook Gio (Giovanni Latooy, geboren 1998) uit Oude-Tonge wist een record te vestigen. Wat is zijn record? ANTW: Eerste Nederlandse tiener met meer dan 1 miljoen volgers op eigen You Tube-kanaal
63. Ook het Rode Kruis kwam op grote schaal in actie. Zo ving het slachtoffers op en zorgde het voor voedsel, dekens en medicijnen. Ook de vergelijkbare internationale islamitische hulpverleningsorganisatie kwam in actie door 9.000 kilo rijst aan Nederland te schenken. Hoe heet deze aan het Rode Kruis verwante organisatie? ANTW: De Rode Halvemaan
64. Tot 1966 was Oude-Tonge een zelfstandige gemeente. Daarna voegde zij zich samen met de gemeenten Den Bommel en Ooltgensplaat. De voormalige gemeente Oostflakkee was: ANTW: de meest zuidelijk gelegen Zuid-Hollandse gemeente
65. In 2013 is de gemeente Oostflakkee opgegaan in de gemeente Goeree-Overflakkee, waarvan het gemeentehuis in Middelharnis staat. Zoals veel andere plattelandsdorpen heeft ook Oude-Tonge voorzieningen als een gemeentehuis en winkels zien vertrekken, vaak naar het grondgebied van het nabijgelegen Middelharnis. Dat is niet tot groot genoegen van de dorpsbewoners. Wat heeft het grondgebied van Oude-Tonge ten minste wel wat het grondgebied van Middelharnis niet heeft? ANTW: Een stoplicht
66. Het aantal inwoners van de gemeente Goeree-Overflakkee per 2020 is 50.049. Daarvan wonen er 4.860 in Oude-Tonge. Middelharnis en Sommelsdijk zijn de grootste woonkernen in de gemeente Goeree-Overflakkee. Oude-Tonge is qua inwonertal de hoeveelste woonkern? ANTW: De vijfde
67. Tijdens de eerste etappe liep u langs de vier kerken van Oude-Tonge, tijdens de tweede etappe langs een van deze vier. Oude-Tonge behoort net als het gehele eiland tot de zogenaamde Bible Belt van Nederland. Hoe kerkelijk is het stemgedrag van de Oude-Tongenaren bij verkiezingen ten opzichte van de andere eilandbewoners: ANTW: het minst
68. Felsbourg brengt graag kwaliteit bij haar klanten op het gebied van tegels, sanitair en verwarming. Echter, als u een Flakkeeërnaar vraagt om een kacheltje bij u in de woonkamer te installeren, hoe zou uw woonkamer er dan uitzien ANTW: C
69. Het grote witte huis op de hoek Stationsweg/Kolfweg heet Pimpernel. Hoe ziet een pimpernel eruit? ANTW: B
70. Het water scheidt de Kolfweg van Grijsoord aan de overzijde. Goeree en Overflakkee waren vroeger ook door water gescheiden: twee eilanden dus. Andere Zuid-Hollandse eilanden zijn bijvoorbeeld: Voorne, Hoeksche Waard en het Eiland van Dordrecht. Omdat Overflakkee aanvankelijk vanuit een van deze eilanden bestuurd werd, heette Overflakkee eeuwen geleden: ANTW: Zuid-Voorne
71. Waar het water ophoudt, staat een monument. Het bijzondere van dit monument is dat het de hulpverleners herdenkt, waar elders de slachtoffers van de Ramp herdacht worden. De omvang van het aantal dijkdoorbraken maakt duidelijk dat de hulp hard nodig was. Hoeveel dijkdoorbraken had de zuidkant van het eiland te verduren? ANTW: 28
72. Oude-Tongenaren houden van vogels, zo kondigden wij in de Arendsstraat al aan: zie hier het vogelverblijf van de Stichting Volière Oude-Tonge. Een kraai zal hier niet verblijven, maar wat doet u als u kiekt as un kraoje naer een dikke tocht? ANTW: Verbaasd kijken
73. En als een Flakkeeënaar roept: “Al motte de kraojen ut uutbriengen”, wat moet er dan gebeuren? ANTW: De waarheid gevonden worden
74. Welke achternaam had Prins Bernhard? ANTW: Von Lippe-Biesterfeld
75. Oude-Tonge had twee schuttersgilden, maar dominee Van Halen (zie eerste etappe) heeft geholpen daaraan een einde te maken. Schuttersgilden waren verenigingen waarin de notabelen van het dorp schietoefeningen deden op een veld met doelen, zoals hier op de Doelenstraat. Maar natuurlijk was de vereniging ook een ontmoetingsplek voor roddels en borrels. Een “schot in de roos” kwam na een borrel vermoedelijk minder vaak voor. De uitdrukking “elk schot is geen eendvogel” leek dan meer toepasselijk. De betekenis daarvan is: niet iedere poging is succesvol. Wat betekent de uitdrukking “in het schot vallen”? ANTW: Precies tijdens het startschot vertrekken
76. De eerste zijstraat van de Haarlemmerstraat heet Vogelenzang. Een vogel die prachtig zingt is de nachtegaal. Zoals een goudvink niet van goud is en een ijsvogel niet van ijs houdt, zingt een nachtegaal ook niet alleen maar ’s nachts. Maar hoe ziet een nachtegaal er eigenlijk uit? ANTW: A                                        
77. De volgende zijstraat heet Lusthof. Een lusthof is een prachtige tuin vol bloemen en zingende vogels. Een mooie heg van taxus zou er niet misstaan, maar voor welke groot afgebeeld dier verderop in de Haarlemmerstraat is deze struik dodelijk giftig? ANTW: Paard
78. Veel toeristen denken dat Goeree-Overflakkee een Zeeuws eiland is. Hoewel het Flakkees tot de Zeeuwse dialecten wordt gerekend, behoort het eiland tot de Provincie Zuid-Holland. Waar Zeeuwen vaak de Zeeuwse vlag hijsen, doen de Zuid-Hollanders dat veel minder. De Zuid-Hollandse vlag is een gele vlag waarop een rode leeuw is afgebeeld. Zoek de naam van dit prachtig gerestaureerde pand. Deze “leeuw” is van: ANTW: goud
79. Op de hoek is Profinan Advies gevestigd. Profinan helpt klanten bij financiële vraagstukken op het gebied van verzekeringen, hypotheek of spaarvermogen. Wanneer u bij overlijden een vermogen geërfd heeft, dan heeft u in het Flakkees een vermogen: ANTW: ge-urven
80. Vroeger gaven ouders hun kinderen een lepel levertraan. Dat vonden zij niet lekker, waarna zij vaak een snoepje kregen om de vissige smaak weg te krijgen. Drogist Van Loon zal weten waarom ouders hun kroost levertraan gaven. Weet u het? ANTW: Vitamine D: ter voorkoming van de Engelse ziekte (kromme benen) (zonlicht was er in de winter weinig)
81. De uivormige torenspits is pas in de jaren zestig van de vorige eeuw herplaatst. Deze is een tijdje weggeweest, omdat: ANTW: de Franse bezetter de toren als seintoestel wilde gebruiken
82. Voor het zijportaal van de kerk staat een paal. Deze laat zien hoe hoog hier het water stond ten tijde van de inundatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Veel inwoners werden toen geëvacueerd. Lees hier hoeveel procent van het eiland door de Duitse bezetter onder water werd gezet: ANW: 60 procent
83. Typisch voor de jongelui in Oude-Tonge was vroeger, hoe zij elkaar ontmoetten. Zij liepen in rondes: Voorstraat, Molendijk, Nieuwstraat, Kerkring, Voorstraat enzovoort. De jongens en meiden liepen in tegenovergestelde richtingen, waardoor zij elkaar letterlijk tegenkwamen. Menig verliefde blik zal tijdens deze ronde zijn uitgewisseld. Een geheel andere ronde met het nodige bekijks was de Ronde van Oude Tonge. Deze wielerronde bestaat nog steeds. Ook internationale wielerrondes deden het eiland aan, maar welke nog niet? ANTW: De Spaanse Vuelta
84. Op nummer 12 is Troella gevestigd. Troella betekent zoiets als boerentrien. Een winkelnaam met een knipoog dus, want Troella is een stoere, eigenzinnige lifestyle- en fashionwinkel. Als een Flakkeeënaar zijn kleding uutnieuwt, wat doet ie dan precies? ANTW: Kleding voor de eerste keer wassen
85. Rechts achter u bevindt zich Cafetaria ’t Vosje, links voor u Café de Geit. Beide dieren bevinden zich op vreemd terrein. Reinaert de Vos is namelijk het symbool van de Zeeuwse stad Hulst. En een Geit is de bijnaam voor een inwoner van het Flakkeese dorp: ANTW: Melissant
86. Op het voormalige raadhuis uit 1893 is het wapen van Oude-Tonge afgebeeld: sijnopel-zilver-sijnopel. Sijnopel (de kleur groen) staat voor hoop en mildheid. Zilver (de kleur wit) staat voor trouw. De vlag van Oude-Tonge is daarom groen-wit-groen. In de Autopuzzeltocht Route Oost (verkrijgbaar bij het Streekmuseum Goeree-Overflakkee) vragen wij u al om te raden welke Nederlandse stad dezelfde vlag voert. Maar waar kunt u gerust ook met deze vlag wapperen? ANTW: Andalusië (Spanje)

Wandelpuzzeltocht Nieuwe-Tonge

1^e ETAPPE:

1. In 1723 brandde het koorgedeelte van de dorpskerk af, nadat een 12-jarige jongen als grap een brandende turf onder het spreekgestoelte van de schoolmeester had gelegd. Koor, schip (ook wel beuk) en transept zijn bouwkundige namen voor delen van een kerkgebouw. Op welke afbeelding ziet u het koor donker gemaakt? ANTW: C
2. Een kerkring bestond uit een kerkeiland met een gracht eromheen. Op het eiland Goeree-Overflakkee hebben alleen de dorpskerken van Dirksland en Nieuwe-Tonge nog een kerkgracht. Alle andere kerkgrachten op het eiland zijn gedempt. Waarom? ANTW: Vanwege de hygiëne: het waren open riolen
3. Het zal op de Nieuwstraat een komen en gaan van kinderen geweest zijn. Met behulp van het AAP-NOOT-MIES-bord leerden zij klinkers en medeklinkers. Het gekletter van hun klompen bij het in- en uitgaan van de school kwam doordat de Nieuwstraat verhard was met: ANTW: Kinderkopjes
4. Bij het pand op de hoek tegenover de woning van het schoolhoofd zal het lekker geroken hebben. Want daar was gevestigd de Coöperatieve: ANTW: Bakkerij
5. Vóór de komst van tractor en auto was het paard onmisbaar voor boer en burger in Nieuwe-Tonge. Het dier trok karren, koetsen en werktuigen. Noteer de tweede letter van het voortgetrokken werk- of voertuig dat u op een van de gevels in de Nieuwstraat ziet afgebeeld. ANTW: L (in Ploeg)
6. Hoewel de huidige middenstand in het dorp niet heel groot is, heeft het dorp een eigen kledingwinkel: R&R Fashion (tegenover de trap). Als u bij R&R Fashion op zijn Flakkees zou vragen om (een) sjet (NL: sajet), hoe zal men dan antwoorden? ANTW: “Breiwol verkopen wij niet, maar mag ik u helpen een wollen kledingstuk uit te zoeken?”
7. Voor bruidswerk en rouwarrangementen moet u bij Bloemique op nr. 24 zijn. Bij rouw was er vroeger sprake van ingewikkelde regels, bijvoorbeeld qua kleding. Uiteraard werd men geacht zwart te dragen. Een ander gebruik was het afdekken van een spiegel. Wat was géén rouwtraditie op het eiland? ANTW: Zilveren sieraden dragen
8. Verderop links van de dijk is Elim gelegen. Het is het verenigingsgebouw van de Nederlandse Hervormde Gemeente, de dorpskerk in de Kerkring. Elim betekent “grote bomen”. Elim is volgens de Bijbel de naam van een oase met twaalf waterbronnen en zeventig palmbomen waar Mozes na de uittocht uit Egypte zijn kampement opsloeg. Tijdens de oorlogsjaren en de Ramp in 1953 kwamen grote delen van het eiland onder water te staan. Door het ingevloeide zoute water waren nog maar weinig bomen op het eiland over. Welke snelgroeiende boom werd nadien daarom overal op het eiland geplant? ANTW: Populier
9. Visserij is niet van de grond gekomen in Nieuwe-Tonge. Het is een agrarisch dorp dat onder andere van de meekrap-, aardappel- en uienteelt leefde. Wat heeft een aardappel op een tractor aan de rechterzijde van de dijk aan u te vertellen? ANTW: … alle anderen rijden zich hier in de puree
10. Gemoedelijkheid staat een Nieuwe-Tongenaar op de borst geschreven. Aanbellen bij de voordeur? Je gaat gewoon achterom. Alleen hoag (hoog) bezoek belt bij de voordeur aan. Wie is hier ook zo gemoedelijk? ANTW: Stoutjesdijk
11. Tijdens de oorlog zette de Duitse bezetter het eiland grotendeels onder water (= inundatie) om een invasie van de geallieerde strijdkrachten tegen te gaan. Op de paal op de straathoek valt de hoogte van het water af te lezen. Hoeveel eilandbewoners verlieten door de inundatie noodgedwongen Goeree-Overflakkee? ANTW: Meer dan 15.000
12. Hoewel de vruchtbare kleigrond rondom Nieuwe-Tonge voor de landbouw bedoeld was, hadden de dorpsbewoners ook dieren. Een hond, ook wel het “paard van de armen” genoemd, werd door de bakker, de melkboer en de petroleumboer als lastdier voor een wagen gespannen. Met de Trekhondenwet kwamen er in 1910 regels voor het gebruik van een hondenkar. Hoeveel honden telt u op huisnr. 2^a?ANTW: 3
13. Hoeveel nullen moet u intoetsen als u telefonisch iets over het gemaal te melden hebt? Op het overeenkomstige huisnummer staat een boerderij waarvan de schuur doormidden was gedeeld waardoor de boerderij een toepasselijke naam gekregen heeft, namelijk: ANTW: De Halve Hoeve
14. Auto nodig in Nieuwe-Tonge? Zeker even bij Verwers langsgaan! Een van de eerste dorpsbewoners die een auto bezat, was schilder Karels (zie afbeelding). Welk automerk paste als eerste massaproductie toe (door aan een lopende band te werken)? ANTW: Ford
15. Over veiligheid gesproken, van de 380 gemeentes per 2018 staat de gemeente Goeree-Overflakkee op de 304^e plaats in de Misdaadmeter van het Algemeen Dagblad. En u bent in Nieuwe-Tonge zelfs nog veiliger dan gemiddeld in de gemeente Goeree-Overflakkee het geval is. Als er al een misdrijf in Nieuwe-Tonge wordt gepleegd, welk misdrijf op basis van het aantal politie-aangiftes per 2020 is dan het meest waarschijnlijk? (Slechts 3 per 1000 inwoners.) ANTW: Vernieling
16. Voor wie in de Generaal Snijdersstraat toch kattenkwaad durft uit te halen, welk soort hond waakt er dan nog altijd voor u bij huisnummer 26 bent? ANTW: Een herdershond
17. Beletter-it op nr. 26 zorgt ervoor dat niets ongezien gaat. Dit bedrijf ontwerpt, levert en brengt alle soorten gewenste reclame-uitingen aan.  Een beletteringsbedrijf vraagt in een puzzeltocht natuurlijk om een woordspel. Meekrap is een gewas dat rondom Nieuwe-Tonge werd verbouwd. Het diende als grondstof voor rode verfpoeder. Maak de volgende zin af met gebruikmaking van alle zeven letters in het woord meekrap. “In mijn vrije weekend ……. ik graag op het eiland Goeree-Overflakkee”. ANTW: kampeer

1e	2e	5e	6e
K	A	E	E

18. De speeltuin op het plein is vernoemd naar burgemeester Sterk. Zoek in de speeltuin naar de vernoeming. ANTW: Sterktuintje
19. Op de vroegere onbedijkte gorzen rondom het dorp werd op vogels gejaagd. Ook werden er schapen gehouden. Deze gorzen werden na bedijking polders. Zo werden deze gronden tegen overstroming veiliggesteld. Met de geboorte van Juliana werd de troonopvolging van Koningin Wilhelmina veiliggesteld. Zoek de jachthond met jager op een van de gevels in deze straat. Tel bij het betreffende huisnummer het getal dertig op en u weet hoe lang Wilhelmina Koningin der Nederlanden is geweest. En als u dit getal voluit schrijft, noteer dan hieronder de vierde letter. ANTW: 28 + 30 = achtenvijftig

T

20. Als een koningin van Nederland naar een dorp als Nieuwe-Tonge komt, is het natuurlijk van groot belang dat het dorp opgeruimd en schoon is. Voor wie of wat geldt er een opruimplicht verderop aan de rechterzijde van deze straat? Noteer de zesde letter. ANTW: paarden

E

21. De idylle van het eiland Goeree-Overflakkee werd wreed verstoord toen het in de media verscheen als het “witte eiland”. Dit baarde niet alleen zorgen, maar deed menig eilandbewoner ook pijn. Wat werd in de media met het “witte eiland” bedoeld? ANTW: Het drugsgebruik onder jongeren
22. Vóór de opkomst van de tulpenbollenteelt was er rondom het dorp al bloembollenteelt. Deelnemers aan de Nijmeegse Vierdaagse krijgen een bos van de desbetreffende bloemen als zij de finish gehaald hebben: gladiolen. Hoewel wij u aan het einde van de puzzeltocht geen bos gladiolen kunnen bezorgen, willen wij graag weten op welke afbeelding u een gladiool ziet afgebeeld. ANTW: A
23. De Afscheiding van 1834 staat bekend als een beweging waarin er ook kerkgemeenten uit de Nederlandse Hervormde Kerk uittraden. Hieruit zijn kerkstromingen ontstaan die gerekend worden tot welke kerkelijke gezindte? ANTW: Gereformeerd
24. In het eerstvolgende gebouw is De Groene Vlieg BV gevestigd. Dit bedrijf is gespecialiseerd in biologische gewasbestrijding. Het laat een overmaat aan gesteriliseerde vliegen in een veld los. De wilde vliegwijfjes paren dan met een steriel mannetje, waardoor hun eieren niet uitkomen. Zo wordt gewasschade op een milieuvriendelijk ofwel groene wijze voorkomen. Over welk landbouwgewas dat erg belangrijk voor Nieuwe-Tonge is, gaat het hier? ANTW: Ui
25. Faunapark Flakkee verderop aan de Duivenwaardsedijk ligt te ver om naartoe te lopen. De kleine dierentuin mag trots zijn op haar prijs Leukste Uitje van Zuid-Holland in 2017. Het Faunapark ligt niet ver van het gehucht Battenoord dat bekend staat om haar kolonie flamingo’s die bij de jachthaven in de Grevelingen overwintert. Welke roofvogel is hier in de polders een veel geziene gast als hij rust op een paal langs de weg? ANTW: Buizerd
26. Uit de tabel hieronder blijkt dat de ontwikkeling van het dorp niet heel snel ging. Maar om welk aantal gaat het in de tabel? ANTW: Woningen
27. Met de samenvoeging van de gemeente Nieuwe-Tonge met de gemeente Middelharnis in 1966 was menigeen in het dorp niet heel blij. De vrees voor een leegloop van voorzieningen als winkels en gemeentelijke diensten naar het nabijgelegen Middelharnis bleek niet ongegrond. Voor een busrit naar Middelharnis kan de dorpsbewoner weliswaar hier de bus nemen, maar waar moet men volgens de busmaatschappij naartoe reizen voor het dichtstbijzijnde OV oplaad-servicepunt? ANTW: Middelharnis
28. De supermarktorganisatie Spar, oorspronkelijk DE SPAR, is in 1932 opgericht onder de naam Door Eendrachtig Samenwerken Profiteren Allen Regelmatig. De bij DE SPAR aangesloten ondernemers hebben hun eigen zelfstandigheid behouden, maar doen hun inkopen en promotieactiviteiten gezamenlijk. Bij de Spar van ondernemer Klapmuts, een typische Nieuw-Tongse achternaam, staat klantvriendelijkheid zeer hoog in het vaandel. Het woord klapmuts betekent in de Nederlandse taal: ANTW: Een zeehond
29. In 2013 is de gemeente Middelharnis opgegaan in de gemeente Goeree-Overflakkee waartoe Nieuwe-Tonge thans behoort. Maar niet alles is verdwenen in Nieuwe-Tonge door gemeentelijke samenvoegingen. Zo zet de sinds 2008 actieve dorpsraad zich in voor een goede leefbaarheid en de bevordering van de sociale samenhang in het dorp. Ontdek hier hoe de dorpsraad van het dorp heet. ANTW: Stichting Dorpsraad Nieuwe-Tonge In Bloei!
30. Ontdek met behulp van de routeborden en de afbeeldingen hierboven wie zich van de gemeente Nieuwe-Tonge per 1818 afsplitsten: ANTW: de inwoners van het dorp Herkingen
31. Het eiland Goeree-Overflakkee wordt abusievelijk vaak Zeeuws genoemd door mensen van de “overkant”. Maar het eiland is toch echt Zuid-Hollands. Op de gele vlag van de provincie Zuid-Holland staat evenals op de blauw en wit gestreepte vlag van de provincie Zeeland een leeuw afgebeeld. Op welk huisnummer komt u een “Nieuwe-Tongse leeuw” tegen? ANTW: 13
32. Na de Ramp van 1953 moest er in een razendsnel tempo gebouwd worden om de lokale bevolking weer van huisvesting te voorzien. Dat verklaart waarom er op het eiland, dus ook in Nieuwe-Tonge, veel woningen uit de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn. Wat is het eerste bouwjaar dat u na de beantwoording van de vorige vraag kunt ontdekken? ANTW: 1956
33. Vóór de eerste vaste oeververbinding was het dorp voor het goederen- en personenvervoer erg afhankelijk van scheepvaart. De gevelsteen van welk huisnummer maakt het vroegere belang van de scheepvaart voor Nieuwe-Tonge nog eens duidelijk? ANTW: 55
34. Het dorp beschikt nog steeds over een rijdende supermarkt, die van Leo Verhoeff op nr. 71. De in 1966 opgerichte SRV (Samen Rationeel Verkopen) was de meest bekende rijdende supermarkt. In 1995 werd de SRV-formule opgeheven. In 1970 waren er nog circa 2.000 rijdende supermarkten in Nederland, in 2019 nog zo’n 100. Maak de bekende SRV-reclameslogan af: Leve de man van de SRV, ….: ANTW: hieperdepiep hoeree!
35. Het eiland profiteert sinds de vaste oeververbinding economisch in toenemende mate van het toerisme, zowel nationaal als internationaal. Het toerisme is geconcentreerd rondom Ouddorp, maar het grondgebied van Nieuwe-Tonge (rondom Battenoord) trekt ook toeristen naar campings als ’t Anker en De Grevelingen. In hoeveel buitenlandse talen ontvangt een dorpsbewoner aan de Molendijk graag kaartjes? ANTW: 3
36. De naam van de molen, Oranjeboom, staat in de kap van de molen geschreven. Maar waar ziet u hier daadwerkelijk een oranje boom?ANTW: Naast den eersten steen
37. Aan het einde van de Molendijk was het tramstation van Nieuwe-Tonge gelegen. Het voormalige stationsgebouw op de foto is thans als eetcafé in gebruik. De tramlijn was bedoeld voor personen- en goederenvervoer. Wanneer de wateren rondom het eiland in de winter bevroren waren, lag het goederenvervoer van en naar de overkant stil. Welk idee leefde er onder de eilandbewoners in de jaren dertig van de vorige eeuw om het goederenvervoer ook in de winter te waarborgen? ANTW: Vliegveld
38. Waarvoor werd petroleum ook als brandstof gebruikt? ANTW: Straatverlichting
39. N.V. Koninklijke Nederlandse Petroleum Maatschappij, later opgegaan in de Brits-Nederlandse multinational Shell is een van de grootste oliemaatschappijen ter wereld. Wat lijkt er ook koninklijk aan een van de huizen na huisnummer 29 te zijn? ANTW: Vlaggenstokhouder
40. Hoewel de tijd van koken op een petroleumstel allang voorbij is, lijken de leerlingen van de school in de Kerkstraat nog steeds volgens oud-Hollands gebruik te spelen door te: ANTW: Hinkelen
41. Onder de dakgoot ziet u in grijs een baksteenpatroon. De bakstenen in dit patroon worden ook wel ……tanden genoemd. Over de tanden van welk dier hebben wij het hier? (Het dier op de tegenoverliggende gevel jaagt graag op deze dieren.) Noteer de eerste letter van dit (on)gedierte.

M

ANTW: muizen

42. Café De Kroon mag dan verdwenen zijn, maar vlak na de kruising is er gelukkig nog snackbar Trammetje. Mocht u zin in iets lekkers hebben, dan bent u hier op het juiste adres. Wat zegt de snackbarmedewerker als u op zijn Flakkees om (een) poelepetaot vraagt? ANTW: “Uh … wilt u uw parelhoen met ketchup of met curry?”
43. In de nacht van 1 februari 1953 voltrok zich de Ramp. Dat is één dag na de verjaardag van prinses Beatrix, de oudste dochter van Koningin Juliana, die in 1938 geboren is. Prinses Beatrix stond haar verjaardagscadeau af aan de hulpactie van het Rode Kruis na de Ramp. Welk verjaardagscadeau stond zij af? ANTW: Fiets
44. Het kleine Europaplein is vernoemd uit grote dank voor de hulp die Europese landen aan het rampgebied hebben verleend. Het piepkleine land Liechtenstein hielp het getroffen Nederland door de schenking van: ANTW: 364 kilo aardappelen
45. U bent net als het bord van huisnummer 12 op “doortocht”. Wanneer u op doortocht bent, is het fijn om iets lekkers bij u te hebben. Aan voedselverspilling werd vroeger niet gedaan, want etensresten werden altijd ergens voor gebruikt. Zo maakte men van oud brood wentelteefjes en kookte men van groenteresten en een bot soep. Vet dat overbleef na het uitbakken van spek, werd op brood gesmeerd. Soms werd dit ook tezamen met stroop op brood gedaan. Het heette dan stroopvet. Hoe heette dit spekvet als broodbeleg? ANTW: reuzel
46. Op dit plein wordt gespeeld in de speeltuin en dat is wat u ook gaat doen. Ga in de speeltuin staan en speur de omgeving af.

A: 19

B: 27

C: 18

19 + 27 – 18 – 15 = 13^e letter van het alfabet = de letter  M       

47. Voor een kleine kerkgemeente is het financieel niet gemakkelijk om een eigen dominee te beroepen. Deze gemeente heeft daarom nog niet een eigen dominee gehad. Ontdek hier hoe een vervangend dominee wordt genoemd. ANTW: Consulent
48. Wanneer iemand om principiële redenen geen verplichte verzekeringen als een zorg- of autoverzekering wenst af te sluiten, kan diegene (tegen betaling) vrijstelling aanvragen. Hoe wordt iemand genoemd die over zo’n vrijstelling beschikt? ANTW: Een vrijgestelde gemoedsbezwaarde
49. Even verderop timmert Timmerbedrijf Ton van der Valk hard aan de weg. Welke twee letters zijn (twee keer) in de nabijheid van dit bedrijf in de weg “getimmerd”? ANTW: De letter N en de letter P
50. Met welke dorpsvoorziening was Nieuwe-Tonge de eerste van geheel Goeree-Overflakkee (zie ook afbeelding)? ANTW: Een ziekenauto
51. Hier bent u eerder geweest. U bent dus terug. Wat zegt een Flakeeënaar dan? ANTW: Ik bin vromme
52. Op de zijgevel van het raadhuis (Zuiddijk-zijde) staat het wapen van Nieuwe-Tonge afgebeeld: lazuur (blauw), goud (geel) en wederom lazuur. Lazuur staat voor wetenschap en waarheid, goud voor wijsheid en rijkdom. De vlag van Nieuwe-Tonge (te koop bij het Streekmuseum Goeree-Overflakkee) is dan ook blauw-geel-blauw. Drie andere Zuid-Hollandse dorpen voeren dezelfde vlag. Naast Boskoop en Schipluiden is dat: ANTW: Papendrecht
53. De rechtspraak van de Hoge Heerlijkheid Klinkerland vond in Nieuwe-Tonge plaats. In tegenstelling tot een “gewone” heerlijkheid mocht in een hoge heerlijkheid ook de doodstraf uitgesproken worden. Als ergens een “halszaak” van gemaakt was, betekende dat ophanging aan de galg voor de veroordeelde misdadiger. Waar stond de galg van de Hoge Heerlijkheid Klinkerland? ANTW: De misdadiger kon nog van een lange “mooie wandeling genieten”, want hij moest lopen naar de Galgeweg nabij Herkingen
54. Zet de verzamelde letters bij de vragen 5, 17, 19, 20, 41, 46 en 49 in de volgende volgorde:

17-1e	5	17-2e	41	49-2e	17-5e	49-1e	46	17-5e	20	19
K	L	A	M	P	E	N	M	E	E	T

2^e ETAPPE

55. In de Kerkring bevindt zich een aantal kenmerkende gebouwen. Zoek het huisnummer van een gebouw aan de hand van een aanwijzing en schrijf het huisnummer op in het vakje.
    • 5
    • 3
    • 22
    • 19
    • 17
    • 15

56. Bereken aan de hand van de huisnummers uit vraag 55 het jaartal waarin het dorp Nieuwe-Tonge werd gesticht:

55e – 55b =     14                                                     55a + 55c + 55d + 55f =            61

57. Vroeger werd een dorp ’s nachts door een nachtwaker bewaakt. Maar wanneer hij vrij was, was hem natuurlijk een goede borrel gegund, zoals eentje van Slijterij de Molen. Welk dier bij de slijterij staat ook bekend als een uitermate goede waker? ANTW: Gans
58. Op huisnummer 1 is Huisartsenpraktijk Nieuwe-Tonge gevestigd. Als er een Flakkeeënaar tijdens het spreekuur bij de huisarts klaagt over zijn “kwibbe”, wat zal de huisarts dan tegen deze Flakkeeënaar zeggen? ANTW: “Ik zal eens naar uw kin kijken”
59. Het iets verderop gelegen nieuwe dorpshuis laat zien dat de dorpsbewoners in hun vrije tijd ook graag met elkaar omgaan. Het dorp kent in dit verband een rijk verenigingsleven. Denk aan muziek- en zangvereniging Apollo, Oranjevereniging Ring van Oranje, badmintonvereniging Racket Team, voetbalvereniging NTVV , gymnastiekvereniging SSS en duivenvereniging Gevleugelde Bode. Maar wie herinnert zich nog het breikransje Stem des Volks, ijsclub De Vlakte en de reisvereniging? Met de reisvereniging gingen de dorpsbewoners gezamenlijk een dagje uit. Welke plaats bezocht de reisvereniging van Nieuwe-Tonge gelet op de genomen foto? ANTW: Volendam
60. Het wijkgebouw in de Kerkring dat door Zwitserland werd geschonken, verleende ook zorg. Dat was het Groene Kruis gebouw van Nieuwe-Tonge. Het Groene Kruis verleende wijkverpleging. Nederland kende ook het Wit-Gele Kruis en het Oranje-Groene Kruis. In 1978 gingen deze kruisverenigingen samen verder als de Nationale Kruisvereniging. Die is later opgegaan in het huidige stelsel van thuiszorginstellingen. Waarop zagen de kleuren groen, wit-geel en oranje-groen toe? ANTW: Groen was kerkelijk onafhankelijk (seculier), wit-geel was katholiek en oranje-groen was protestants
61. Een informatiepaneel aan het middenpad vertelt u over dorpsbewoners die het einde van de Tweede Wereldoorlog helaas niet hebben mogen meemaken. Jacob Arie Verolme (1918-1944) was een verzetsstrijder. Na welke verzetsdaad werd hij opgepakt en later gefusilleerd? ANTW: Uitdelen aardappels aan ondergedoken spoorwegpersoneel
62. Verderop aan het middenpad staat een monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Ramp in 1953. Omgekomen dorpsbewoners werden na de Ramp elders begraven omdat de begraafplaats onder water stond. Uit dank hebben de bewoners van Nieuwe-Tonge aldaar een zonnewijzer laten plaatsen. Een deel van de slachtoffers is later hier in Nieuwe-Tonge herbegraven. Naar de begraafplaats van welk dorp moest Nieuwe-Tonge uitwijken? ANTW: Dirksland
63. Het faillissement van het scheepswerfconcern had verschillende oorzaken. Een daarvan is: ANTW: de Oliecrisis van 1973 (boycot USA/West-Europa door olieproducerende Arabische landen)
64. Tot de bouw van de Oranje-Nassauschool in 1954 was er geen christelijke lagere school in het dorp. Toen een schoolmeester uit Rotterdam op deze school  kwam werken, gebeurde er iets opmerkelijks. Tijdens de pauze kwam een leerling op de meester afgerend en vroeg: “Meester, mag ik de bal tussen de tieten van m’n oma vandaan halen?” De schoolmeester was hoogst verbaasd, maar de leerling was zich van geen kwaad bewust. Oma woonde naast de school. De bal was in haar tuin terechtgekomen, tussen de tieten. Tieten zijn in het Flakkees: ANTW: Kuikens
65. De Verolmestraat is vernoemd naar de verzetsstrijder Verolme. “Beroof mij maar van mijn leven, maar mijn vrienden verraden nooit!”, sprak hij na zijn aanhouding in 1944 uit. Een algemene uitdrukking voor vrijheid is zo vrij zijn als een vlinder. Hoeveel vlinders telt u aan de buitenzijde van de gevels van de Verolmestraat tot huisnummer 25? ANTW: 7
66. Een waterloop binnen een bebouwde kom wordt vaak een singel genoemd. Zo’n waterloop is in tegenstelling tot een kreek gegraven en is vaak bedoeld als (regen)waterafvoer. Wat is ook (een) singel? ANTW: Paardentuig
67. Er is in het dorp nóg een straat waar een aantal Finse geschenkwoningen staat. U zult later tijdens de puzzeltocht deze straat passeren. Hoeveel woningen hebt u uiteindelijk aan het Finlandplein en in die andere straat geteld? ANTW: 13
68. De Ramp, de Tweede Wereldoorlog en de landbouwcrisis in de 19^e eeuw heeft veel eilandbewoners doen emigreren. Ook uit Nieuwe-Tonge vertrokken inwoners. De afgebeelde foto is genomen ter gelegenheid van het afscheid van dorpsbewoner Jannie Oosterling. Vaak betekende zo’n afscheid een definitief afscheid: familieleden zag elkaar nadien nooit meer. Hoewel Amerika populair was, vertrok Jannie Oosterling in 1954 naar het land van de afgebeelde vlag, namelijk: ANTW: Canada
69. Goeree-Overflakkee wordt abusievelijk door veel mensen tot Zeeland gerekend, zoals geheel Finland geografisch gezien abusievelijk tot Scandinavië wordt gerekend. Maar cultuurhistorisch wordt Finland weer wel tot Scandinavië gerekend. Wie komt er volgens de Finnen uit Finland? ANTW: De kerstman
70. Helsinki is als hoofdstad van Finland nog wel bekend. De volgende steden liggen allemaal in Scandinavië (Finland ditmaal meegerekend). Maar welke daarvan zijn Fins? ANTW: Turku en Oulu
71. Dominee Wentink was maar liefst 35 jaar predikant in de dorpskerk, van 1880 tot 1915. Hij is zodoende een belangrijk persoon voor het dorp geweest. Maar ook de gewone man was belangrijk in Nieuwe-Tonge zoals wagenmaker Voordijk, klompenmaker Bruggeman, kruidenier Verweij en visboer Tamboer. Graag willen wij aan de hand van voorwerpen in deze straat een aantal dorpsbewoners van vroeger aan u voorstellen. Maak de volgende zinnen af:
    • bij nr. 12b: dominee Verkade was de laatste die als predikant de pastorie aan de Kerkring bewoonde voordat de pastorie verhuisde naar het voormalige ziekenhuisje aan het Korteweegje. Als wij het hebben over geloof, hoop en liefde, dan wordt de hoop altijd afgebeeld als een:

A

N

K

E

R

• bij nr. 12b: Kievit, Looy, Gebraad en Lagendijk hebben allen als slager op de Molendijk gewerkt. Hoewel de naam anders doet vermoeden, hadden zij niet veel aan deze hakselaar of bietenmolen van fabrikant

V

L

E

E

S

C

H

A

U

W

E

R

• bij nr. 15: petroleumboer Van Alphen was ’s avonds ook opsteker. Zo stak hij menig

L

A

N

T

A

A

R

N

aan

• bij nr. 9a: aan de bijzondere brievenbus hier had melkboer Quist niet veel, maar op zijn bakfiets had hij genoeg plek voor een of meer

M

E

L

K

B

U

S

S

E

N

• bij nr. 9: karreman Oosterling vormde met zijn paard en wagen van 1929 tot zijn verdrietige verdrinking in 1953 de gemeentelijke reinigingsdienst. Ook was hij vanaf 1932 klokluider en nachtwaker. Een paard zoals dat van Oosterling werd door boeren ook gebruikt om landbouwwerktuigen te trekken, bijvoorbeeld een:

P

L

O

E

G

• bij nr. 3: de smederij van Breur (later overgenomen door Oostende) was goed in het smeden van een:

H

O

E

F

IJ

Z

E

R

72. Als u vraag 71 goed beantwoord hebt, dan zien uw antwoorden er op zijn Flakkees ……. uit. Vul de letters uit vraag 71 hieronder in voor het ontbrekende woord.

71a	71b	71c	71e	71d	71f
K	E	L	L	U	F

73. Een boerderij als op huisnummer 42 wordt in het Flakkees een stee genoemd. Het woord stee of stede betekent eigenlijk plaats. Zo is een bedstee een plaats om te slapen. Waarom sliepen mensen altijd zittend in een bedstee? ANTW: Beide antwoorden zijn goed
74. Een waterput is een ouderwetse manier om een huishouden van water te voorzien. In 1934 werd Nieuwe-Tonge aangesloten op het drinkwaterleidingnetwerk. Wat was vroeger géén voorziening voor drinkwater? ANTW: Een weel of wiel
75. Wat zou Jeronimus Lauwerijn van de moderne architectuur van de woningen aan de rechterzijde gevonden hebben? Na de bouw waren zij spraakmakend in Nieuwe-Tonge en kregen zij al gauw de bijnaam de Hobbitstee. In welk verfilmd boek komt het plattelandsvolk de Hobbits voor? ANTW: Lord of the Rings
76. Aelbrecht van Voorne zou de huidige omgeving niet meer herkend hebben. Kijk naar de huizen (rechts) en help Aelbrecht met het vinden van de juiste volgorde: ANTW: kat, schip, Amazing Grace
77. Zwarte houten schuren als de vroegere dorpsschuren zijn weer erg populair. Een fraai exemplaar is de schuur van huisnummer 44. Zo’n schuur betimmerd met planken wordt ook wel genoemd: ANTW: Een gepotdekselde schuur
78. Nieuwe-Tongse duivenmelkers als Leen Tijl en Wim Huizer zijn prijswinnaars in de lokale duivensport. De duivensport is populair in Nieuwe-Tonge. Het dorp heeft dan ook een eigen duivenvereniging: Gevleugelde Bode. In deze straat staat een garage met wat daarboven lijkt op een onderkomen voor duiven. Welke vogels zijn afgebeeld op de  onderliggende garage? ANTW: Eenden
79. Wij komen even terug op burgemeester Van Hofwegen, die in 1947 als burgemeester aantrad. Vind in de Weistraat het jaartal waarin hij afscheid nam als burgemeester van het dorp: ANTW: 1960
80. Van Baerle was hervormd predikant in Nieuw-Tonge in de periode 1608-1612. Hij was professor in logica en wijsbegeerte. Hij verwierf vooral bekendheid als redenaar en dichter in het Latijn. Jasper Leijdens (geboren te Nieuwe-Tonge in 1993) maakte een heel andere carrière. In de periode 2017-2019 is hij even redacteur bij het tv-programma RTL Boulevard geweest, maar daarvóór en daarna is hij vooral bekend als: ANTW: Radio-dj
81. Vliegmachines en brandweerauto’s zijn voorbeelden van zwaar materieel. Nieuwe-Tongenaar Piet Verkerke laat op de linker foto trots zijn materieel zien. Kruis de afbeelding aan waarop de moderne uitvoering van het materieel van Piet Verkerke staat. ANTW: A
82. Hier in het wijkje Tuundurp is het met de nieuwe bebouwing goed toeven. Wie hebben aan het einde van de Tuinstraat ook een goed onderkomen gevonden? ANTW: Insecten
83. De in 2016 opgeknapte dierenweide heeft exotische bewoners, namelijk: ANTW: Wallaby’s
84. Eerder vertelden wij u dat emigratie van eilandbewoners naar Amerika populair was. Een land dat ook populair was om naartoe te emigreren, is het land waar deze exotische diersoort van nature voorkomt. Welk land is dit? ANTW: Australië
85. Tel de huisnummers van de Anemaetstraat bij elkaar op en schrijf het gevonden getal voluit. U vindt dan de naam van het revolutionaire voorstel van onder andere Anemaet zoals dat in de Nederlandse politieke geschiedenis bekend is komen te staan. ANTW: Het Negenmannenvoorstel
86. U bent al veel Nieuwe-Tongse achternamen tijdens de puzzeltocht tegengekomen. Maar u hebt er nog een aantal van ons tegoed. Naast eerder genoemde achternamen als Van Alphen, Verolme en Klapmuts komen Koppenaal, Van Heemst, Zweerus, Koert en Noteboom regelmatig in de historie en tegenwoordige tijd van Nieuwe-Tonge voor. Los de rebus hieronder op om een andere achternaam te achterhalen. ANTW: Verseput
87. En welke achternaam gaat schuil achter de volgende rebus? ANTW: Visbeen
88. Van alle plaatsen op Goeree-Overflakkee staat Nieuwe-Tonge helaas niet bovenaan op de lijst van het aantal rijksmonumenten. Goedereede voert de lijst aan met maar liefst 118 rijksmonumenten. Sommelsdijk staat met 79 op een tweede plaats. Het is omdat de sluis van Battenoord tot de rijksmonumenten van Nieuwe-Tonge gerekend wordt, anders was Nieuwe-Tonge de hekkensluiter van de lijst geweest. Welke dorp is de hekkensluiter? ANTW: Stellendam
89. Nieuwe-Tonge (inclusief Battenoord) telt drie rijksmonumenten. De sluis van Battenoord is een van deze drie. De poortpalen zijn geen monument. Zij zijn nieuw, maar desalniettemin heel erg mooi. Vind een aanwijzing voor het tweede rijksmonument van Nieuwe-Tonge aan de hand van de wapenschilden op de poortpalen. Zet de gevonden letters in de lege vakjes. ANTW: WIEK
90. Het tweede rijksmonument van Nieuwe-Tonge is de MOLEN. Het derde rijksmonument is de dorpskerk. Die had voorheen een rol in de drinkwatervoorziening. Vóór de komst van het drinkwaterleidingnetwerk waren de dorpsbewoners voor hun drinkwater afhankelijk van grond- en regenwater. Tijdens droogteperiodes was het prettig dat er voor de dorpsbewoners ook nog de “regenbak” was. Regenwater dat op het dak van de kerk viel werd via goten en pijpen naar dit ondergrondse waterreservoir afgevoerd. Ontdek onder welke regenpijp van de kerk de toegang tot de regenbak schuilgaat: ANTW: B

Wandelpuzzeltocht Herkingen

1e etappe

1. Met de polder Oud-Herkingen achter de dijk is het hier allemaal begonnen. Na Dirksland is het de oudste polder van Overflakkee. De ligging was ongelukkig gekozen: na de eerste bedijking is de polder meerdere keren verdronken. Op het bord is een rondje polder Oud-Herkingen: 89-81-82-11-89. Vind het jaartal van de eerste bedijking door twee maal een rondje Oud-Herkingen te lopen. Hoeveel kilometer hebt u dan gelopen? ANTW: 14,20 (jaartal: 1420)
2. Hoewel via de sluis geen water meer loopt, loopt het water u misschien nog in de mond van een snoepje uit grootmoeders tijd: de ijsbonbon. Hoe zag die er ook alweer uit? ANTW: B
3. Een alikruik heet in het Flakkees kruukel. Gekookt is deze eetbare zeeslak een lokale lekkernij. In het Flakkees heeft een kruukel nog een andere betekenis. Wat zal iemand van de watersportvereniging tegen u zeggen als u met deze andere kruukel wilt wegvaren? ANTW: “Vindt u uw baby niet wat jong om mee uit varen te nemen?”
4. Tot 1780 leefde het dorp voornamelijk van de visvangst. Toen het dorp het recht op de oester- en mosselvangst verloor, schakelde het over op de landbouw. In de landbouw op het eiland werken tegenwoordig veel arbeiders uit Oost-Europa. Veel van deze arbeiders komen uit het land dat dezelfde vlag heeft als het schildje van de wandelroute langs het spui. Om welk land gaat het? ANTW: Polen
5. Klopt het dat er in het buitenland nog een Grevelingen is? ANTW: “Oui, Grevelingen is ook een stad in Frankrijk”, aldus de Fransman
6. Welk record heeft de Grevelingen? ANTW: Grootste zoutwatermeer van Europa
7. Herkingen is in drie polders gelegen: Oud-Herkingen, Sint Elisabeth en Klinkerland. Vroeger had elke polder een eigen bestuur. Door heel veel samenvoegingen ontstonden uiteindelijk waterschappen als Hollandse Delta. Het hele eiland valt tegenwoordig onder dit waterschap. Wie staat aan het hoofd van een waterschap? ANTW: De dijkgraaf
8. Ontdek de naam van een van de adoptiegemeenten door de volgende rebus op te lossen:  ANTW: Lange Ruige Weide                                      
9. En welke adoptiegemeente gaat schuil achter de volgende rebus? ANTW: Sint Maarten    
10. Door wegtrekkende bibliotheekvoorzieningen start menig eilandbewoner een minibibliotheek zoals op Nieuwstraat 30. Dit nieuwe fenomeen laat onverlet dat het meest gelezen boek ter wereld al wat ouder is. Het is namelijk: ANTW: de Bijbel
11. In de boeken van vraag 10 komt helaas ook geweld voor. Op welk huisnummer treft u het symbool tegen (zinloos) geweld aan? ANTW: 26
12. Van alle misdrijven op het eiland is vernieling het meest voorkomend. Het eiland Goeree-Overflakkee is een van de meeste veilige plekken binnen de provincie Zuid-Holland. Hoe doet Herkingen het qua vernielingen in vergelijking met de rest van het eiland? ANTW: Een stuk beter (minder dan de helft van het eilandgemiddelde)
13. Een van de bemanningsleden die de crash bij Herkingen noodlottig werd, droeg geen reddingsvest. Omdat de Duitse bezetter tijdens de oorlogsjaren het eiland grotendeels onder water had gezet (= inundatie), is aangenomen dat het bemanningslid is verdronken omdat hij niet kon zwemmen. Dit bemanningslid droeg geen reddingsvest vanwege: ANTW: zijn geringe lengte
14. Toen na de Tweede Wereldoorlog het land weer droog gemaakt werd, kon men weer landbouw bedrijven. De landbouw mechaniseerde in die tijd in rap tempo. Een bekend merk in de landbouwmechanisatie is te vinden op de Peuterdijk, namelijk: ANTW: John Deere (Amerikaans, opgericht in 1837)
15. Achter het Onderlangs ligt het voor Flakkee kenmerkende polderlandschap. Hoewel er van veeteelt weinig sprake was, bezat men toch dieren omwille van de bemesting van het land. Loop het Onderlangs af en zet de afgebeelde dieren in de volgorde zoals u die dan tegenkomt:  ANTW: C E A D B
16. Gereformeerde Gemeenten zijn een behoudende stroming binnen het christendom, in de volksmond ook wel Bijbelvast genoemd. Met welk woord eindigt de Bijbel? ANTW: Amen
17. De hoofdstad van Engeland is Londen. Wat is de hoofdstad van Canada? ANTW: Ottawa
18. Hier was vroeger een boomgaard. Fruit uit de boomgaard kon vroeger langer bewaard worden door deze in een speciale pot te doen. Deze pot met inhoud werd dan in heet water gezet, waarmee de zuurstof uit de pot kon ontsnappen. De inhoud van de pot werd zodoende vacuüm getrokken waardoor de inhoud langer houdbaar bleef. Zo’n pot is een: ANTW: Weckpot
19. Welk woord gebruikt een Flakkeeënaar voor een steeg? ANTW: Slop
20. Door de Franse bezetting (1794-1814) werden bestuur, wetgeving en rechtspraak van elkaar gescheiden. Zo ontstond het ambt van burgemeester. Het meest vergelijkbaar met een burgemeester was vóór de Franse bezetting een: ANTW: een schout
21. Het Streekmuseum Goeree-Overflakkee verkoopt vlaggen met de wapens van de eilanddorpen. Op de witte vlag van Herkingen staan krabben en een mossel. Hoe ziet het wapen van Herkingen eruit? Weet u het antwoord niet meteen: het dorpswapen komt u op diverse plekken in het dorp nog tegen. ANTW: B
22. In de 20e eeuw werd het huis op nummer 13 bewoond door een schapenboer. Hoewel het woord lamsoor anders doet vermoeden, is het ook een plant. Deze op zilte grond groeiende plant is als groente erg lekker bij visgerechten. Lamsoor komt onder andere voor in het deltagebied waartoe Goeree-Overflakkee behoort. Hieronder ziet u drie zilte groenten. Welke hiervan is lamsoor? ANTW: A
23. De Sint Elizabethstraat draagt de naam van de polder waarin zij gelegen is. De polder was voor de landbouw bedoeld. Menig bewoner in de Sint Elizabethstraat heeft daarentegen een dier aan de voorgevel hangen. Zoek het huis met aan de voorgevel een kip met drie kuikens (“tieten” in het Flakkees). Welk tuingereedschap verbergen deze tieten? ANTW: Een gieter
24. Het Austinplein is vernoemd naar H.I. Austin, een van de bemanningsleden van het hier in 1944 neergestorte Canadese vliegtuig. Het informatiepaneel gaat niet over de omgekomen Austin, maar het andere omgekomen bemanningslid: J.F. Fennesey. Waarom is Fennesey (eerst) in Middelharnis begraven? ANTW: Fennesey was katholiek (er was geen katholieke begraafplaats in Herkingen)
25. Op nummer 19 bevindt zich Schildersbedrijf Bazen, een erkend bedrijf waarbij kwaliteit, service en overleg centraal staan. In 2019 heeft het bedrijf de monumentale molen van Herkingen opgeknapt. Als u Bazen in het Flakkees vraagt om naast uw huis ook uw wurveltje te verven, welk antwoord kunt u dan van Bazen verwachten? ANTW: “Het verven van uw deurknop is in de prijs inbegrepen.”
26. U loopt langs een brievenbus van PostNL. Wanneer u een kaartje wilt sturen naar iemand in de Herkingenstraat, gebruik dan de rechtergleuf (postcodes 2500 t/m 3099). In welke stad ligt de Herkingenstraat (en andere straten vernoemd naar dorpen die door de Ramp in 1953 werden getroffen)? ANTW: Rotterdam
27. Herkingen en Melissant zijn in 1966 tot de gemeente Dirksland gaan behoren. De gemeente Dirksland is in 2013 opgegaan in de gemeente Goeree-Overflakkee. “Fiets” hiervandaan een rondje om de drie dorpen van de voormalige gemeente Dirksland te bezoeken. Welke route is dan het kortst? (U mag dezelfde route meer dan eens fietsen.) ANTW: 79 → 78 → 71 → 42 → 46 → 77 → 44 → 79
28. Op de mooie locatie van Theetuin De Bongerd bent u van harte welkom voor een heerlijke kop thee (of iets anders). Maar wat is een bongerd eigenlijk? ANTW: Een boomgaard
29. Het Streekmuseum Goeree-Overflakkee heeft twee soorten eilandthee ontwikkeld: Flakkeese en Goereese thee. Zij zijn alleen bij het museum verkrijgbaar. Flakkeese thee heeft de smaak van een kruukplaetje (een Flakkees koekje). Welke smaak heeft Goereese thee? ANTW: Duundoornbes (duindoornbes)
30. Na de theetuin passeert u Doornhein Tools. Het bedrijf heeft slimme en snelle oplossingen voor bouw en industrie zoals gereedschap(skeuringen), persoonlijke beschermingsmiddelen en bedrukking van werkkleding. Doornhein is pas tevreden als de klant dat is. De Flakkeese uitdrukking “die spiekert nie zo hoag” is daarom juist niet van toepassing op Doornhein, want die uitdrukking betekent: ANTW: Niet zo slim
31. De molen is een Rijksmonument. Met zes Rijksmonumenten blijft Herkingen qua aantal monumenten vijf dorpen op het eiland vóór. Niet gek voor het een-na-kleinste dorp van het eiland. De molen is niet alleen een Rijksmonument, maar ook: ANTW: de kleinste korenmolen van het eiland
32. Als “joe over Haareken bint”, betekent dat in het Flakkees dat iemand te veel gedronken heeft of de weg kwijt is. Dat lijkt de vogelspotter ook te zijn geweest toen hij zijn lijstje met gespotte vogelnamen invulde. Zet de letters in de juiste volgorde om de namen van vogels te krijgen die op of rondom het eiland te vinden zijn. (De ij is één letter.) ANTW:

VLOERSCHAAL= AALSCHOLVER

EKOMETER = MEERKOET

SNIJLANG= NIJLGANS

REGENBED= BERGEEND

KERKLUI = KERKUIL

SCHEERKLOTS = SCHOLEKSTER

VIESRAND = VISAREND

VOELGIJS = IJSVOGEL

VLECHTSLAK = SLECHTVALK

AARPELLE = LEPELAAR

VIEZEWURMEL = ZILVERMEEUW

33. De letters in de gekleurde vakjes vormen van boven naar onder een handig Flakkees hulpmiddel bij het spotten van vogels. ANTW: VOAREKIEKER Met welke foto hebt u bingo? ANTW: derde foto (de vlinder)
34. Met de afsluiting van de Grevelingen in 1971 leek een einde te komen aan de levendigheid in de haven van Herkingen. Daarom besloten vijf inwoners in één avond tot de oprichting van Watersport Vereniging Herkingen. Ook de bewoners langs de benedenzijde van de dijk houden het havenverleden levendig. Waarmee? ANTW: meer dan twee ankers, twee schepen en een vogel op een meerpaal
35. Bij wie was Goeree-Overflakkee in 2020 als nieuwe woonplaats erg populair? Bij de 302 Inwoners uit de gemeente: ANTW: Rotterdam
36. Ook Herkingen zag het inwonertal in 2020 stijgen: + 25 inwoners. Desondanks is Herkingen na Achthuizen het kleinste dorp van het eiland. In Achthuizen wonen per 1 januari 2021 1.074 inwoners. Bereken het inwonertal van Herkingen per 1 januari 2021 als volgt: ANTW: Noteer het kengetal van het telefoonnummer van het eiland: 0187. Noteer het 9e en 6e cijfer van het telefoonnummer van de B&B achter elkaar: 16. Noteer het inwonertal van Achthuizen: 1.074. Aantal inwoners Herkingen = 1.245                                                             
37. Klaar voor een lesje Flakkees? U weet inmiddels dat kuikens in het Flakkees “tieten” zijn. Wat zijn “pielen”? ANTW: Eendenkuikens
38. Als moeder (of vader) roept dat het wasgoed “uut z’n fasol” is, dan is het wasgoed: ANTW: verfrommeld
39. Van oorsprong zijn dorpsfeesten vaak verbonden met de landbouw. Oogstfeesten zijn wereldwijd het meest bekend. Het eiland kent een festiviteit verbonden aan het pootseizoen van aardappelen. Traditioneel eten de eilandbewoners dan een aardappelgerecht met spek. Ons Huis organiseert deze eilandfestiviteit ook. Die heet: ANTW: Poterbal
40. De teelt van meekrap, aardappelen en uien is van grote invloed op de ontwikkeling van Overflakkee en dus ook Herkingen geweest. Via de haven vonden landbouwproducten hun weg naar belangrijke afzetmarkten als Noord-Brabant. Tegenwoordig komt op het eiland ook veel tulpenbollenteelt voor. Maar waarom niet in de directe omgeving van Herkingen? ANTW: Grond(water): de invloed van het zilte water van de Grevelingen
41. Hoewel het toerisme toeneemt, is er nog veel aardappelteelt op het eiland. Welk toeristisch eiland teelt ook aardappelen welke zeer geliefd bij Nederlanders zijn? ANTW: Malta
42. Er is nog een toeristische eiland waar veel aardappelen geteeld worden. Deze krielaardappelen eet men daar in de schil en heten papas. Los de rebus op om de naam van dat eiland te vinden. ANTW: Gran Canaria

2^e ETAPPE

43. De mannen op het bankje bij de haven spraken uiteraard Flakkees met elkaar. Maar als zij hun plek in social media taal moesten omschrijven, dan appten zij u: “ik bin 8r d w8”. Ofwel: ik ben ANTW: achter de wacht
44. “Bin joe over Haareken” dan ben je in het Flakkeese dialect dronken of de weg kwijt. Waarmee kan iemand hier zijn weg weer vinden? ANTW: Een kompas in het wegdek
45. Waardoor vielen er in het dorp Herkingen zelf geen slachtoffers in 1953? ANTW: Tijdige waarschuwing van de dorpsbewoners
46. Niet alleen tijdens de Ramp maar ook tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam het eiland grotendeels onder water te staan. Het ingevloeide water leidde in beide gevallen tot massale evacuatie van eilandbewoners. Ook de natuur ondervond schade door het (zoute) water. Het eiland mag dan niet bekend staan om haar bosgebieden, toch is bij de boom vóór het dorpshuis het oprichtingsjaar van Staatsbosbeheer te ontdekken. Dat is: ANTW: 1899
47. Dijken bekleed met asfalt zijn op diverse plekken op het eiland te vinden. Normaal gesproken worden dijken met klei bekleed. Klei is stevig en waterwerend. Waarom werden na de Ramp veel dijken aangelegd die met asfalt werden bekleed? ANTW: Er was onvoldoende klei beschikbaar voor de massale reparaties en aanleg van dijken
48. Dingeman (kortweg Dim) is een voornaam typisch voor Goeree-Overflakkee en omringende eilanden. De oud-Germaanse betekenis is gerechtsdienaar. Ook de watersport kent een dingeman. Hét watersportbedrijf van Herkingen, L.J. van der Velde, weet vast wat het is. Het bedrijf heeft niet alleen een ruim watersportassortiment, maar verzorgt ook bootonderhoud, -reparatie en -stalling. Wat is een dingeman in de watersport? ANTW: Naam voor touw dat bij gebruik de schipper in staat stelt het roer los te laten
49. Vóór de Ramp was het gebied links van u nog water. De asfaltdijk die het dorp daarna kreeg, werd de nieuwe buitendijk. Een voormalige buitendijk die landinwaarts komt te liggen na de aanleg van een nieuwe buitendijk, wordt ook wel genoemd: ANTW: een slaperdijk
50. In de enige supermarkt van Herkingen is van alles verkrijgbaar. In de gezellige Dagwinkel is daarnaast ook altijd ruimte voor een gezellig praatje. Wat is op de buitengevel van rechts naar links een juiste productvolgorde? (Maar wees uiteraard ook welkom ín de winkel!) ANTW: Kip, worst, groente
51. Welke De Lignie-landbouwmachine ziet u op de foto rechts afgebeeld? ANTW: Een bietenrooier
52. Hieronder ziet u vier afbeeldingen van De Lignie-landbouwmachines. Van links naar rechts gezien: om welke machines gaat? ANTW: Loofklapper, mestverspreider, weeginstallatie, kipper
53. De Flakkeese polders met hun kleigronden zijn zeer vruchtbaar. Welk van onderstaande vruchtbaarheidssymbolen komt u als eerste in een bovenlicht op het Scharloopad tegen? ANTW: Levensboom
54. Een hond blaft, een kat miauwt en een duif koert. Toevalligerwijs is Koert ook een typisch Flakkeese achternaam. Wat doen de volgende dieren? (Bij juiste invulling vormen de gekleurde vakjes van boven naar beneden een achternaam typisch voor Herkingen.)ANTW: Een haan kraait, Een gans gakt, Een schaap blaat, Een ezel balkt, Een geit mekkert. Achternaam: Kalle
55. De brandweerkazerne met haar toren (bedoeld voor ophangen en drogen van brandweerslangen) is duidelijk herkenbaar. Maar welke van onderstaande afbeeldingen herkent u juist niet bij de kazerne? ANTW: de tweede afbeelding
56. Het voormalige dorpshuis van Herkingen is herkenbaar aan de twee gevelstenen met een gezicht Het ene gezicht kijkt ernstig (Ernst) en symboliseert de serieuze dorpszaken. Het vrolijke gezicht staat voor de minder serieuze dorpszaken. Diens naam is: ANTW: Luim
57. De Krammer en de Grevelingen grenzen aan (de zuidzijde van) het eiland. Welk water grenst ook aan Goeree-Overflakkee? ANTW: Volkerak
58. Koningin Juliana bezocht het eiland onmiddellijk na de Ramp. Hierdoor geniet het Koningshuis (nog steeds) een grote populariteit onder de eilandbevolking. Veel straatnamen op het eiland verwijzen daarom naar het Koningshuis. Juliana kreeg vier dochters. Beatrix (geboren in 1937) werd als eerstgeborene de troonopvolger. Wie is de tweede dochter van Juliana? ANTW: Prinses Irene
59. Welke derde kerkstroming trad in 2004 ook toe tot de PKN? ANTW: De Evangelisch-Lutherse Kerk
60. Onderstaande achternamen zijn populaire achternamen in Herkingen. Maar welke achternamen hebben in de Deltastraat ook nog eens een eerste steen gelegd? ANTW: De Geus en Soeteman
61. Het antwoord op vraag 55 is in deze straat te vinden. Op welk nummer woont de voormalige brandweerman? ANTW: 5
62. Een brandweersirene kan loeien. Wat kan op of rondom het eiland ook loeien? ANTW: Een koe en de wind
63. Voor een stoofarbeider van toen zal het huidige polderlandschap met de “krooitjes” windmolens even wennen zijn. Een krooitje is Flakkees voor een groep. Groepen dieren hebben vaak ook een specifieke naam. Zo overwintert bij het nabijgelegen buurtschap Battenoord jaarlijks een kolonie flamingo’s. Vul hieronder in de vakjes de bijbehorende groepsnamen in.  ANTW: Een KUDDE schapen op de dijk, Een SCHOOL vissen in de Grevelingen, Een VLUCHT ganzen in de Flakkeese lucht, Een ZWERM spreeuwen boven de polder Klinkerland, En oesters … die zitten graag met z’n allen tezamen thuis op de BANK
64. De duidelijk zichtbare boerderij in de polder is Hofstede Krammerzicht, ook bekend als de Spookstee. Het zou er namelijk spoken. Spookverhalen komen in veel regio’s voor en waren vaak bedoeld om kinderen niet te ver van eigen huis of erf te laten afdwalen. Hoe heten de spoken van Goeree-Overflakkee? ANTW: Broelôôzen
65. Tijdens de 1e etappe vertelden wij u al over vliegenier Austin en dorpsbestuurder Deugt. Straks gaat u nog kennismaken met burgemeester De Vlieger. Wie van deze drie personen ligt aan het einde van het pad begraven? ANTW: Austin
66. Na de Ramp doneerden diverse landen woningen om het in nood verkerende eiland te helpen. Aan dit plein staan Zweedse en Oostenrijkse woningen, vandaar de naam Zweosplein. Hoe worden deze woningen ook wel genoemd? ANTW: Geschenkwoningen
67. Er staan hier vier Zweedse woningen. Hoeveel Oostenrijkse staan er dan? ANTW: Zes
68. Ondanks zijn populariteit kon Deugt ook op veel tegenstand rekenen. Hoge bomen vangen immers veel wind. Door de Ramp raakten veel bomen op het eiland beschadigd en werd massaal een snelgroeiende boomsoort geplant. Om welke hoge bomen gaat het? ANTW: Populieren
69. Misschien iets minder invloedrijk maar evenzo spraakmakend was Anthonie de Vlieger, burgemeester van Herkingen van 1856 tot 1880. Na 24 jaar burgemeesterschap werd hij uit zijn ambt ontslagen, omdat hij onder andere: ANTW: godsdienstles aan leerlingen gaf (kerk en bestuur behoorden gescheiden te zijn)
70. Ondanks zijn achternaam zal De Vlieger nimmer gevlogen hebben. Evenwel werd in de 20e eeuw gesproken over de komst van een vliegveld naar het eiland. Het transport van landbouwproducten werd dan minder afhankelijk van de scheepvaart. Uiteindelijk zijn de plannen voor een vliegveld niet doorgegaan. Wie vliegen er wel in deze straat? ANTW: Twee ganzen
71. VV Herkingen ’55 is middenin het dorp gelegen. Deze voetbalclub heeft dan ook een prominente plek in het verenigingsleven van het dorp. Als een Flakkeese voetbalfan een wedstrijd op landelijk niveau wil zien, dan is met 55 kilometer het meest dichtbij het stadion van: ANTW: Feijenoord Rotterdam
72. U bent hier eerder geweest. Met een achteruitkijkspiegel kunt u iets terugzien dat u eerder hebt gezien. Hoe heet een achteruitkijkspiegel in het Flakkees? ANTW: Een vrommekieker
73. In welke landen liggen het voormalige prinsdom Oranje en hertogdom Nassau? ANTW: Oranje in Frankrijk en Nassau in Duitsland
74. Nassau is de hoofdstad van welk land dat enkel uit eilanden bestaat? ANTW: Bahama’s
75. De Nederlandse en Franse vlag hebben dezelfde kleuren. Maar hoe ziet de Franse vlag er nu precies uit? ANTW: A
76. Pssst: hier in de steeg durven wij u wel een geheim over een klein Flakkees dorp te vertellen. Veel eilandbewoners hebben de achternaam van dit dorp, ook hier in Herkingen. Deze achternaam en dorpsnaam is: ANTW: Melissant
77. Welk trekdier zit verborgen in onderstaande tekening? ANTW: Het verborgen trekdier is een: HOND
78. Welke van onderstaande wapens behoort niet toe aan een van de adoptiegemeentes van Herkingen (maar is het wapen van de in 1857 opgeheven Flakkeese gemeente Roxenisse)? ANTW: B
79. Ontdek in de kerkramen ook welke van onderstaande gemeentes geen adoptiegemeente van Herkingen was. ANTW: Wormerveer
80. De visbank was de plek waar de lokale vis verhandeld werd. Het informatiepaneel vertelt u uiteraard nog veel meer over de historie van dit voor Herkingen zo typische gebouwtje. Ook typisch voor Herkingen was de weervisserij. Met een rij van takken van zo’n 1,5 kilometer lang (het rijs) werd bij laag water de doorgang voor de vis versperd. Hoe of waardoor ving men vervolgens de vis? ANTW: Door een visput in een hoek van het rijs te graven: de vis kwam bij laag water dan in deze put terecht
81. De bijnaam voor een inwoner van Herkingen is verbonden met de visserij: Panhaering. Een panharing is vers (ongekaakt en ongezouten) en wordt in verband met het gevaar van bederf binnen een dag gegeten. Een panharing wordt daarom ook wel genoemd? ANTW: Een groene haring
82. Panharing is haring gebakken in een (koeken)pan. Wat is braadharing? ANTW: Gebakken en in zuur ingelegde haring
83. Nederlanders verorberen jaarlijks zo’n 76 miljoen haringen. “Rauwe” haring is favoriet. Maar echt rauw is zo’n haring niet. Vóór consumptie wordt “rauwe” haring gekaakt. Dit betekent dat ingewanden, kieuwen en een deel van de keel van de haring verwijderd worden waarna de haring enige tijd in een ton met zout wordt gestopt. De alvleesklier wordt bij het kaken niet verwijderd. Waarom niet? ANTW: Rijping: de enzymen in de alvleesklier geven de haring meer smaak
84. Het einde van de puzzeltocht is in zicht. Trek of dorst gekregen? De Kaaidijk heeft drie horecazaken die u graag van dienst zijn: ’t Wapen van Herkingen, ’t Frietkot en Akino. In de jachthaven bevindt zich Brasserie Bolbaken. Zij zetten graag “d’n taefel voor joe an” ofwel: ANTW: zij dekken graag voor u de tafel

Wandelpuzzeltocht Stad aan ‘t Haringvliet

1. Met diverse vaste oeververbindingen is Goeree-Overflakkee tegenwoordig eigenlijk geen eiland meer. Via hoeveel wegen kunt u Goeree-Overflakkee oprijden of verlaten? ANTW: 4
2. Texel is met een oppervlakte van 170 km2 het grootste eiland van Nederland. Wat denkt u van de grootte van Goeree-Overflakkee? ANTW: Ongeveer 1,5 keer groter dan Texel
3. Hieronder staan de drie grootste eilanden ter wereld. Welk eiland is met 2.130.820 km2 veruit het grootst? ANTW: Groenland
4. Links en rechts van de meerpaal bevinden zich ligplaatsnummers voor de boten. Vind de gevraagde ligplaatsnummers en vul de gevonden getallen daarna in in de vakjes. U ziet dan het jaar verschijnen waarin het dorp is gesticht: 30:2= 15     ^{1e ligplaats links van de paal = 28                 jaartal = 1528}
5. Overstromingen zoals in de 16^e eeuw waren desastreus voor een agrarisch dorp als Stad. Een polder die in die tijd onderliep met zilt water kon na zo’n 10 pas weer volle opbrengsten opleveren. Populaire gewassen in Stad waren toentertijd tarwe, haver en in mindere mate rogge. Vul in de vakjes onder de foto’s van deze drie gewassen in.

r

o

g

g

e

t

a

r

w

e

h

a

v

e

r

6. Vroeger had elke polder zijn eigen bestuur. Het lokale polderbestuur vergaderde vanaf 1901 in de Polderskamer. Van oorsprong is het gebouw een verdedigingswerk: een redoute of ronduit. Ontdek op een andere meerpaal (ook bij een lantaarn) of dit het oudste gebouw van het dorp is. ANTW: Nee, de kerk is ouder
7. Waardoor werd de coupure overbodig? ANTW: De bouw van de ringdijk om de haven (na de Ramp en vóór de bouw van de Haringvlietdam)
8. Straatlantaarns werden voorheen aangestoken door de lantaarnaansteker. Welke brandstof werd vroeger gebruikt om de straatverlichting te laten branden? ANTW: Beide zijn goed
9. Wij gaan de Sterk-als-Steen Crypto Bingo met u spelen. Er zijn zes leggers van een eerste steen op de Burg. Sterkstraat te vinden maar de gevelsteen van huisnummer 10 doet niet mee. Van de overblijvende vijf steenleggers zijn er vier te herleiden tot de onderstaande afbeeldingen. De achternaam van welke steenlegger staat hier niet tussen? ANTW: wel: Trommel, Huizer, Arensman en Kiss. Schrijf de overblijvende achternaam op in het lege vak en omcirkel de eerste letter: Sprang
10. Het Flakkeese woord frellen heeft ook een betekenis die duidt op gezelligheid. Wat zijn frellen in het Flakkees naast rafels ook? ANTW: Abrikozen op brandewijn
11. Het ontstaan en de ontwikkeling van de Gereformeerde Kerken in Nederland is best ingewikkeld. De Reformatie (16^e eeuw), de Afscheiding van 1834, de Doleantie in 1886 en de samenvoeging met andere Samen op Weg-kerken tot de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 hebben allemaal zo hun invloed gehad. Zo ook op deze Gereformeerde Kerk van Stad. Destijds was er vanuit het plaatselijke bestuur de nodige tegenwerking maar welke bestuurder gunde de kerkgemeente blijkbaar toch een eigen kerkgebouw: ANTW: Burgemeester Sterk
12. Ziet u de gasmeterkast naast het kerkgebouw? Stad Aardgasvrij is een initiatief van de dorpsbewoners om per 2025 aardgasvrij te zijn. De in 2020 verleende subsidie van 5,6 miljoen euro geeft het belang van dit initiatief aan. Het dorpsinitiatief is opgenomen in het H2GO-programma waarin de gemeente, ondernemers en kennisinstituten hun krachten bundelen. Om welke energietransitie gaat het hier?  ANTW: Van aardgas naar waterstof
13. Met het aantreden van Willem-Alexander als koning kent Nederland sinds lange tijd geen Koninginnedag meer, maar een Koningsdag. Wanneer viert Nederland Koningsdag? ANTW: 27 april
14. Met het toenemende buitenlandse toerisme op het eiland kan het op Koningsdag zo maar gebeuren dat u toeristen namen hoort roepen als Goulielmos Alexandros (Grieks), Vilmos Sándor (Hongaars), Viljamas Alechanderis (Litouws), Vilhjámur Alexander (IJslands) en Guillermo Alejandro hoort roepen. Uit welk land komt de laatste toerist? ANTW: Spanje
15. Gezien het aantal vlaggenstokhouders wordt er op Koningsdag flink gevlagd op de Oranjelaan. Welke bewoner heeft de meest bijzondere vlaggenstokhouder? Die van nummer 10 (tien) noteer de: T
16. Er zijn veel landen die het eiland geholpen hebben. De voor Goeree-Overflakkee meest belangrijke landen naast Nederland zelf en Zweden waren: Noorwegen, Oostenrijk, Finland en Hongarije. Wat is de overeenkomstige volgorde van de vlaggen van deze vier landen? ANTW: C
17. Het dorp heeft ondanks haar kleine omvang een rijk verenigingsleven boordevol initiatieven. Zo’n initiatief is het meenemen van dorpsmascotte Ko Nientje over de gehele wereld. De foto’s van het reizende konijntje met kleding in Stadse kleuren wordt op de internetsite van het dorp (StadsWeb) geplaatst. Waar was Ko Nientje op de afgebeelde foto? ANTW: New York
18. Het wapen en de vlag van Stad bestaan uit rode en gele strepen. Ontdek op de splitsing Molendijk/Zweedsestraat hoe het wapen en de vlag van Stad eruit zien. ANTW: Geel-rood-geel-rood-geel
19. Boven de voordeur van Molendijk 7 ziet u een levensboom. Die heeft een Bijbelse oorsprong en staat voor vruchtbaarheid. Hoe vruchtbaar de polders van Stad ook waren, de bijnaam Stadje Droag Brôôd verwijst naar de vroegere armoede. Wij gaan ook droog brood met u eten: schrijf het land of nummer bij het bijbehorende  brood?

4 Denemarken	smørrebrød
7 Italië	ciabatta
1 Amerika	bagel
3 Griekenland	pita
8 Duitsland	kaiserbroodje
5 India	naan
6 Armenië	lavash
2 Zweden	knäckebröd

20. Zoek links van de kerk de dichtstbijzijnde bushalte. Als u daar de bus neemt en bij de derde halte uitstapt, bent u vlakbij de Gereformeerde Gemeente waar de Stadse leden thans onder vallen. Bij welke halte stapt u dan uit? ANTW: Middelharnis Doetinchemseweg. Schrijf in het lege vakje de onderstreepte letter van het juiste antwoord: T
21. Sommige orthodoxe protestanten zijn terughoudend ten aanzien van het afsluiten van een verzekering. Voor een verplichte verzekering als een autoverzekering kan een zogeheten vrijgesteld gemoedsbezwaarde een vrijstellingsbewijs kopen. Hoe krijgt u uw schade dan betaald als u door een vrijgesteld gemoedsbezwaarde wordt aangereden? ANTW: Het Waarborgfonds Motorverkeer vergoedt uw schade en de vrijgesteld gemoedsbezwaarde betaalt het fonds terug (vaak met hulp van de kerkgemeente)
22. Tegenover het voormalige kerkgebouw bevindt zich Atelier Galerie Yvette Jansen (naast Fysiomedic). Als edelsmid maakt en ontwerpt zij sieraden en kleine objecten. In de 19^e eeuw waren bloedkoralen sieraden erg populair. Maar bij rouw dienden sieraden sober te zijn zoals een ketting met gitten kralen. Wat werd toen ook wel in sieraden verwerkt ter nagedachtenis aan de overledene? ANTW: Haar van de overledene
23. Op de Boomgaarddreef gaat u kunst kijken. Wanneer u een voorwerp hebt gevonden, streep het dan weg. Als u goed gekeken hebt, houdt u uiteindelijk één voorwerp over dat zich niet op de Boomgaardreef bevindt. De voorwerpen staan in willekeurige volgorde. ANTW: Peer van glas Noteer: P
24. Aan het einde is President Dressage Stables gevestigd, hét adres voor het fokken en trainen van het topsegment dressuurpaarden. Als een Flakkeeënaar in het dialect om een “kachel” vraagt bij President Dressage Stables, welk antwoord kan hij dan verwachten? ANTW: “Natuurlijk helpen wij u met de aankoop van een geschikt veulen”
25. In de 17^e eeuw was de tulpenteelt in Nederland al populair. Tijdens de tulpenmanie of bollengekte van 1634 tot 1637 werden tulpenbollen tegen astronomisch hoge prijzen verkocht. De duurste bol ooit kostte 6.000 gulden. In d 20^e eeuw is de tulpenbollenteelt naar Goeree-Overflakkee gekomen. Bloembollenkwekerij Malieflower verkoopt tegen een vriendelijker prijs dan in de 17^e eeuw. Die 6.000 gulden van toen stond namelijk gelijk aan: ANTW: 40 x het gemiddelde jaarinkomen
26. Op huisnummer 65 is Maliepaard Bloembollen gevestigd. Omstreeks eind april zorgen de bloeiende tulpen van Maliepaard voor prachtig gekleurde polders, die veel toeristen naar het eiland trekken. Maar om de bol verder te laten groeien, wordt de bloem al na korte tijd verwijderd. Hoe wordt dit verwijderen van de bloem ook wel genoemd? ANTW: Koppen. Schrijf in het lege vakje de onderstreepte letter van het juiste antwoord: O
27. Kent een molen ook een vreugdestand? ANTW: Ja, bij huwelijk of geboorte
28. Welke twee woorden hebben niets met molens te maken? ANTW: Borstzak en stoomfluit
29. De bocht in de weg is het gevolg van een dijkdoorbraak tijdens de Sint Felixvloed, een stormvloed in 1530.  Het gat in de dijk werd afgedicht met een boogvormige dijk: een vingerling. Het achterblijvende water achter zo’n vingerling heet: ANTW: een wiel of weel
30. De Molendijk heeft dus meer dan één molen. Maar welke foto’s horen nou bij welke molen? Zet de letters van de foto’s in de vakjes bij de desbetreffende molen. De letter die u overhoudt, plaatst u in het grote vak. ANTW: Molen 1: D F Molen 2: A C Molen 3: B G Overgebleven: E

LET OP: de eigenaar heeft nog maar 1 molen in zijn tuin staan. De andere is helaas uit de tijd. Zie addendum.

31. Wiens brievenbus zou ook op de Zweedsestraat niet hebben misstaan? De brievenbus van: ANTW: Molendijk 34
32. Zoek het logo van de praktijk van Van de Putte. Hierin staat een medisch instrument dat vaak door een dokter wordt gebruikt. Dit instrument heet een: ANTW: Stethoscoop. Schrijf in het lege vakje de onderstreepte letter van het juiste antwoord: O
33. Hieronder ziet u acht voormalige Stadse huisartsen. Welke arts stelt zich aan u voor? Vul naam in en omcirkel de vierde letter: Gnirrep (R)
34. De nieuwste wijk van Stad draagt historische straatnamen. Vóór de bedijking was het Gudseke een hil op het gors de Stadt. Bij hoog water bracht de herder zijn schapen daar in veiligheid. De Redoute bent u in de haven al tegengekomen. Het verdedigingswerk is gebouwd tijdens een bestand van 1609 tot 1621. Dit bestand vond plaats tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Hoe heette dit bestand? ANTW: Het Twaalfjarig Bestand
35. Reeds vóór de Ramp waren er plannen om het eiland met de overkant te verbinden. Deze verbinding moest via het eiland Tiengemeten bij Stad aan land komen. Het ging om een verbinding die u ook hier aan de Molendijk aantreft, te weten een: ANTW: brug
36. Maar het zijn dan wel hele vreemde apen die Stadtenaeren hieronder hebben leren bidden. Of vormen de namen letters misschien groenten uit een hofje?

PRADEL-AAP

A

A

R

D

A

P

P

E

L

PRIK-AAP

P

A

P

R

I

K

A

’N BIDZIELS-AAP

B

L

A

D

S

P

I

N

A

Z

I

E

A-STINK-AAP

P

A

S

T

I

N

A

A

K

REDER-AAP

A

A

R

D

P

E

E

R

KOLOR-AAP

K

O

O

L

R

A

A

P

De letters in de gekleurde vakjes vormen van boven naar beneden iets dat de arbeider liever niet in zijn hof had groeien. ANTW: DISTEL

37. Hier heeft W.J. de Wachter tezamen met zijn Hongaarse vrouw Irén Kiss gewoond. Die achternaam bent u -als het goed is- eerder tegengekomen. Hongaars is lastig voor een Nederlander om te lezen. Maar dat geldt misschien ook voor de gevelsteen op de hoeve. Wat staat er niet op de gevelsteen? ANTW: DEN 20ste MEI
38. De strontschepper is ook een verdwenen beroep. Maar Flakkeeënaren eten nog steeds poepekool. Het is de Flakkeese naam voor boerenkool. Welk groot beest aan de rechterkant van de Achterdijk ziet een Flakkeese boer liever niet tussen zijn poepekolen? ANTW: Rups
39. Flakkee Records op nummer 27 is een begrip op het eiland voor de tweedehandsplatenverzamelaar van country, blues, rock (’n roll), pop en soul van weleer. Voor het Flakkeese volkslied doen wij graag een beroep op u: hoe luidt de eerste regel? ANTW: Flakkee is un eiland en ‘t waeter is brêêd
40. U nadert het einde van de eerste etappe. Jachthaven Atlantica (Zeedijk 54) heeft een winkel waar u voor een ijsje en tijdens vakanties een kop koffie/thee terecht kunt. Voor wie zelf een boterham heeft meegenomen, smeer uw boterham eens in met wat landarbeiders op hun brood smeerden. Meer weten? Vul dan hieronder de gevonden letters bij de vragen 5 (gekleurde vakje), 9, 15, 20, 23, 26, 30, 32 en 33 in.

9	20	33	26	32	23	5	30	15
S	T	R	O	O	P	V	E	T

Het gevonden woord is een broodsmeersel gemaakt van reuzel of gesmolten spekvet en stroop. Het werd vooral gegeten door plattenlandsarbeiders die zwaar fysiek werk deden.

2^e ETAPPE

41. Een mooie dagtocht over het Haringvliet met een klipper uit 1891 doet u met: ANTW: de Argus
42. Waterschap Hollandse Delta zorgt ervoor dat de eilandbewoners droge voeten houden. Waterwerken als dijken en sluizen hebben onderhoud nodig. Wat is er in 1996 vervangen? ANTW: De linker sluisdeur
43. Het eiland viel voorheen onder de zogenaamde Heerlijkheid van Voorne en de Heerlijkheid van Putten. Stad viel onder Putten. Als u naar de overkant kijkt, dan ziet u de westelijke punt van het eiland Tiengemeten. Welke voormalig eiland ligt achter Tiengemeten? ANTW: Hoeksche Waard
44. Het oostelijk deel van Overflakkee werd nagenoeg geheel onder water gezet. De bewoners van welke polder op dit oostelijk deel bleef de inundatie bespaard? ANTW: Bewoners van de Oude Oostmoer Polder
45. De zeven huisjes aan de Zevenster kwamen in 1913 gereed voor de verhuur aan arbeiders. De bomen in de tuin dragen elk een eigen naam. Welke naam komt u niet tegen? ANTW: Thorn
46. Niet alleen (hoog) water vormde een bedreiging, ook moest Stad met vuur erg oppassen. Zo brandde de dorpskerk in 1898 af na het uitbranden van een wespennest in de toren. De brandspuit had helaas onvoldoende druk om zo hoog als de toren te kunnen blussen. Om úw oplettendheid te testen, vragen wij u in de fotocollage te omcirkelen welke van de negen afbeeldingen NIET bij de kazerne hoort. ANTW: afbeelding van de brandende lucifer met rode streep er doorheen
47. Wie op de Nieuwstraat vlagt met zijn vlaggenstokhouder misschien nog steeds een beetje extra voor de toenmalige Koningin Juliana? ANTW: De bewoner(s) van Nieuwstraat 36
48. Aan het einde van de Nieuwstraat komt u een waterput tegen. Goeree-Overflakkee had in 1962 een (omstreden) primeur: in de strijd tegen tandbederf werd een bepaalde stof aan het drinkwater toegevoegd. In 1974 is hiermee gestopt. Om welke stof ging het? ANTW: Fluor
49. Een vrouw in streekdracht zat niet op een modderbad te wachten. Haar kleding was om mee te pronken en niet om vies te worden van de modder. Welke klederdracht hoort bij Goeree-Overflakkee? ANTW: B
50. Een borstrok werd vroeger gedragen wanneer het koud was. Omdat het van wol was, kriebelde het nogal. Wat is een borstrok? ANTW: Een wollen hemd zowel voor mannen als vrouwen
51. Van Wittehorst had de mazzel om met een ambachtsvrouw van Stad te trouwen (Wilhelmina van Bronckhorst). Die was erg rijk geworden door een kunstverzameling. Waar treft u een kunstzinnig vormgegeven dame aan? ANTW: Op huisnummer 6
52. Andries van Bronckhorst verkreeg in 1526 het recht om het gors “de Stadt” te bedijken en wordt daarmee de eerste ambachtsheer van het dorp. Het dorp was toen nog erg klein. Vandaag de dag is Stad het twee-na-kleinste dorp van het eiland. Laat Bronkhorst nou net de twee-na-kleinste stad van Nederland zijn. Stad heeft per 2021 echter veel meer inwoners dan Bronkhorst (1.472 versus 95). Wij gaan daarom de GROTE STAD FOTOBINGO in de A. van Bronckhorststraat met u spelen. Omcirkel de afbeelding in de fotocollage die u tot de 1^e straat rechts NIET tegenkomt. ANTW: HET WIEL MET SPAKEN (MIDDELSTE FOTO BOVENIN)
53. Een ambachtsheer kon zijn rechten verkopen. Dat gebeurde aan Jan van Halfwassenaer in 1725. Nadat Jan stierf kwamen de rechten uiteindelijk in het bezit van zijn dochter Sophia. Laat het gelijkluidende Sofia nou net de hoofdstad van een land zijn, waar tegenwoordig veel landarbeiders op Goeree-Overflakkee vandaan komen. Om welk land gaat het? ANTW: Bulgarije
54. Op Flakkee werd vee vooral gehouden voor vlees, bemesting van het land en om werktuigen mee voort te trekken. Grootschalige veeteelt kwam echter niet voor. Welke dieren aan de buitenzijde van de gevels komt u evenwel tegen tot de 1^e straat links? (Kijk links en rechts van de straat.) ANTW: Paard, hert, toekan, kip
55. Het Streekmuseum GO verkoopt sleutelhangers in de vorm van plaatsnaamborden met daarop de Flakkeese dorpsnamen, zo ook die van Stad. In Zuid-Hollland ligt een stad met de bijnaam Sleutelstad. Deze stad werd belegerd door de Spanjaarden maar in 1574 door de Watergeuzen ontzet. Het ontzet wordt jaarlijks nog steeds gevierd met hutspot (pee mi juun in het Flakkees), haring en wittebrood. Deze stad is: ANTW: Leiden
56. Oudere generaties leerden lezen met het leesplankje AAP NOOT MIES. Maar welke drie woorden volgden daarna op dat leesplankje? ANTW: WIM ZUS JET
57. In de 1^e etappe vertelden wij u dat het Gudseke een hil op het gors “de Stadt” was. De herder had daar met zijn schapen een veilig heenkomen bij hoog water. Wat kunt u doen op de hil op het schoolplein? ANTW: Glijden
58. Stad werd lange tijd vanuit het eiland Putten bestuurd. Putten was tot 1795 net als Voorne min of meer een zelfstandig land zonder bij de graafschap van Holland te horen. Wat was de hoofdstad van Putten? ANTW: Geervliet
59. In de pluktuin van de Kruidenstee kunt u diverse verse kruiden en eetbare bloemen plukken. De tuin is aangelegd als een natuurtuin waarin onder andere bijen en insecten zorgen voor een ecologisch evenwicht. Los de onderstaande rebussen op en schrijf in de lege vakken, de plantennamen op die in de pluktuin van de Kruidenstee te vinden zijn. ANTWOORD: BIJVOET, CITROENGRAS, ENGELWORTEL
60. Rondom de Kruidenstee is veel landbouwgrond. De landbouw mechaniseerde na de Tweede Wereldoorlog in rap tempo. De in 1938 opgerichte landbouwmachinefabriek Rumptstad (thans Steketee) droeg haar steentje hieraan bij. Het bedrijf verwierf grote bekendheid met de productie van wentelploegen. Op welke foto’s is zo’n wentelploeg afgebeeld? ANTW: B
61. De straatnamen hier zijn niet bepaald kort. De dorpsnaam is dat ook niet en wordt daarom meestal afgekort tot Stad. Het dorp Westerhaar-Vriezenveensewijk is met 28 leestekens de langste plaatsnaam van Nederland. Op welke plaats staat Stad aan ’t Haringvliet qua plaatsnaamlengte (in leestekens en buurtschappen niet meegerekend)? ANTW: 9^e
62. Het afgebeelde billboard stond voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 tegenover de Kruidenstee. Omcirkel op het billboard het pamflet van de politieke partij namens wie Elco Brinkman minister van Volksgezondheid, Welzijn en Cultuur, fractievoorzitter en lijsttrekker is geweest. ANTW: BOVENSTE RIJ, DERDE VAN LINKS (CDA)
63. De eerder besproken Baron van Brienen is ook burgemeester van Amsterdam geweest. Op welk huisnummer in de Kolff van Oosterwijkstraat treft u een zogenaamd amsterdammertje aan? (Let op: deze straat loopt aan het einde door naar links.) ANTW: 10
64. De school is vernoemd naar Albert Schweitzer. Net als zijn tijds- en naamgenoot Albert Einstein was Schweitzer een zeer geleerd man. Op de afbeelding ziet u een man: Einstein. Maar hoeveel vrouwen telt u? Vul hieronder in: ANTW: 3
65. Voor gymnastiek kunt u rechts in de sporthal terecht. Gymnastische oefeningen kunnen met een turntoestel worden gedaan. Welk twee toestellen zijn turntoestellen? ANTW: Springpaard en paardvoltige
66. Stad heeft in 2007 meegedaan met de tv-verkiezing Leukste Gat van Nederland. Stad heeft niet gewonnen, maar het iets grotere Brabantse dorp Soerendijk wel. En dat is niet eerlijk! Welke tv-held van vroeger zie altijd: “Want zij zijn groot en ik ben klein en dat is niet eerlijk”. ANTW: B CORRECTIE: HET WINNENDE DORP HEET SOERENDONK
67. Vóór de tijd van de inpoldering van het gors “de Stadt” werden hier schapen gehouden. Daarnaast kwam vogelarij (vogelvangst) voor. U gaat hier negen watervogels voor ons vangen. Maak van elke afbeelding 1x gebruik om de lege vakken in te vullen. De ij is één letter

						IJ	S	eend
				B	E	R	G	eend
			K	R	O	O	N	eend
			T	A	F	E	L	eend
			B	R	A	N	D	gans
			F	L	U	I	T	zwaan
		S	N	E	E	U	W	gans
	T	R	O	M	P	E	T	zwaan
M	A	N	D	A	R	IJ	N	eend

68. Vroeger mocht op veel vogelsoorten gejaagd worden. De Nederlandse wet heeft momenteel nog maar drie vogelsoorten aangewezen als bejaagbaar. De jacht op andere soorten is verboden. Op welke drie vogelsoorten mag nog gejaagd worden? ANTW: Fazant, wilde eend en houtduif
69. Vogelarij betrof niet alleen het recht op het vangen van vogels maar ook het jagen met behulp van vogels. De valk is de bekendste jachtvogel. Een valk werd dan eerst afgericht en vervolgens ingezet voor de jacht op klein wild. Hoe heet een jager die met een valk jaagt? ANTW: Valkenier
70. Als u uw richting kwijt bent, geeft een kerktoren soms uitkomst. Het noorden is (vaak) te herkennen aan: ANTW: Groene aanslag: de algenaanslag groeit beter aan de noordzijde
71. Waaraan is de laatste rustplaats van Mel Dale te herkennen? ANTW: Een door Mel gemaakte beeldje van een soldaat
72. Mel Art Support nam het initiatief het beeld De Wijzer aan Mel Dale aan te bieden voor zijn 75^ste verjaardag. Het beeld draagt vaak een muts en sjaal in Stadse keuren. Het beeld loopt al wijzend op u af, alsof het u wil vragen: “Van wie bin joe d’r een?” Als u er een van Melaard, Maliepaard, Arensman of Van Rumpt bent, dan wonen in dit dorp veel van uw familieleden. Maar wat is de meest voorkomende achternaam in Stad? ANTW: (den) Braber
73. Rechts op de hoek van de Voorstraat was bakkerij Nipius gevestigd. In 1964 richtte Nipius elders in Stad met succes een koekjesfabriek op. De koekjes van Nipius kwamen in de schappen van landelijke supermarktketens terecht en wie businessclass met KLM vloog, kreeg een Nipius-koekje uit Stad. De bakkersfamilie heeft met het verdiende vermogen het Nipius Roos Fonds opgericht. Dit fonds zet zich in voor diverse eilandinitiatieven. U gaat koekjes “proeven”: schrijf achter elk(e) koek(je) de plaats of streek van herkomst.

(ontbijt)koek	9 DEVENTER
stroopwafel	8 GOUDA
oranjekoek	3 FRIESLAND
kruukplaetjes	5 FLAKKEE
bolus	4 ZEELAND
meisjes	7 ARNHEM
oudewijvenkoek	1 GRONINGEN
mop	2 WEESP
arretjescake	10 OVERAL (OUDDORP)
ijzerkoek	6 VLAARDINGEN

73. Een telefoon is tegenwoordig vanzelfsprekend. Maar in 1915 was dat wel anders. Toen waren er op heel het eiland slechts 87 telefoonaansluitingen. Voornamelijk handelaars en zakenmensen hadden toen een aansluiting. Middelharnis had er 17, Dirksland 15 en Sommelsdijk 11. Herkingen en Mellissant hadden beide 1 aansluiting. En Stad? ANTW: Een Stadtenaer moest naar Den Bommel lopen voor de dichtstbij zijnde telefoon.
74. Stad zag met de komst van de Haringvlietbrug en de gemeentelijke herindelingen het vertrek van de middenstand met lede ogen aan. Welke voor Stad bekende middenstander had evenals Nipius voorheen een zaak op de Voorstaat?ANTW: Piet de Kapper
75. Zoek het gebouwtje van de motorspuit in de Voorstraat. De motorspuit, een verrijdbare spuitinstallatie, was niet zo groot als een brandweerauto. De motorspuit kon daarom op plekken komen waar de brandweerauto dat niet kon. Voor moeilijk bereikbare plekken bood de rechtsboven afgebeelde spuit ook uitkomst. Wat is het? ANTW: Een waterspuit: ideaal voor het reinigen van de ramen van de hoge Voorstraat-gevels
76. Er is geen weegbrug meer om te bepalen of u door de wandelpuzzeltocht een onsje, een pondje of een kilootje bent kwijtgeraakt. Bruto, netto en tarra waren in de tijd van Stad als landbouwhaven ook aanduidingen voor gewichten. Welke afbeelding stelt tarra voor? ANTW: 3

Wandelpuzzeltocht Ooltgensplaat